رسول اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و اله مردم را به نماز شب، انجام کار خیر، افطاری دادن، آسان گیری بر زیردستان و درخواست از خداوند در ماه مبارک رمضان سفارش فرموده اند.
ابو الورد از امام محمد باقر علیهالسلام روایت کرده است که: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در آخرین جمعه از ماه شعبان، خطبه‌اى براى مردم ایراد کرد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: اى مردم! ماهى بر شما فراز آمد که در آن، شبى هست (لیلة القدر) که از هزار شب بهتر است و آن ماه رمضان است.
خداوند روزه این ماه را بر شما واجب کرده، و پاداش یک شب نماز مستحبى آن را همانند ثواب هفتاد شب نماز مستحبى در ماههاى دیگر قرار داده است.
و پاداش کسى که براى خدا در این ماه کار خیر مستحبى انجام دهد پاداش کسى است که یکى از واجبات الهى را انجام داده باشد، و پاداش کسى که یکى از واجبات الهى را در این ماه انجام دهد، مانند ثواب کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداوندى را در ماههاى دیگر انجام بدهد. و این ماه صبر است، و مسلما پاداش صبر، بهشت خواهد بود.
و این ماه مواسات (همدلى و کمک) است؛ و ماهى است که خداوند در آن روزى مؤمنان را افزون مى کند؛ و هر کس یک مؤمن روزه دار را در این ماه افطارى دهد، پاداشى برابر با آزاد کردن یک بنده نزد خدا، مایه آمرزش گناهان گذشته وى نیز خواهد بود.
در این هنگام یکى از حاضران در مجلس به حضرت عرض کرد: اى رسول خدا! همه ما توانایى افطار دادن به روزه داران نداریم، حضرت فرمود: خداوند، کریم است، این ثواب را (که گفتم) خداوند حتى به کسى که یک جرعه شیر یا آبى گوارا یا چند دانه خرما در اختیار روزه دارى مى گذارد تا روزه خود را افطار مى کند و بیش از این توانائى بر انفاق ندارد عنایت مى کند.
و هر کس در این ماه به زیردست خود آسان بگیرد، خداوند تخفیف در حساب را براى او مقرر مى فرماید.
و این ماهى است که آغاز آن رحمت است، و میانه اش آمرزش، و پایانش برآورده شدن حاجات و آزادى از آتش.
و شما در این ماه از چهار خصلت بى نیاز نخواهید بود: دو خصلت که خداوند را با آن خشنود مى سازید، و دو خصلت دیگر که شما را از آن گریزى نیست، آن دو خصلتى که با آن خدا را خشنود مى سازید، شهادت به «لا إله إلا الله» و اقرار به رسالت من است، اما دو خصلت دیگر که شما را از آن گریزى نیست، یکى خواسته‌ها و نیازهاى خود را از خدا خواستن و بهشت را طلبیدن، و دیگرى درخواست عافیت از خدا و از آتش جهنم به او پناه بردن است.
متن حدیث:
أبو أیوب عن أبی جعفر ع قال خطب رسول الله ص فی آخر جمعة من شعبان فحمد الله و أثنى علیه ثم قال أیها الناس قد أظلکم شهر فیه لیلة خیر من ألف شهر و هو شهر رمضان فرض الله صیامه و جعل قیام لیلة فیه بتطوع صلاة کمن تطوع بصلاة سبعین لیلة فیما سواه من الشهور و جعل لمن تطوع فیه بخصلة من خصال الخیر و البر کأجر من أدى فریضة من فرائض الله عز و جل کمن أدى سبعین فریضة من فرائض الله فیما سواه من الشهور و هو شهر الصبر و إن الصبر ثوابه الجنة و هو شهر المواساة و هو شهر یزید الله فیه رزق المؤمن و من فطر فیه مؤمنا صائما کان له عند الله بذلک عتق رقبة و مغفرة لذنوبه فیما مضى- فقیل له یا رسول الله لیس کلنا نقدر على أن نفطر صائما فقال إن الله کریم یعطی هذا الثواب من لم یقدر إلا على مذقة من لبن یفطر بها صائما أو شربة من ماء عذب أو تمرات لا یقدر على أکثر من ذلک و من خفف فیه على مملوک خفف الله عز و جل علیه حسابه و هو شهر أوله رحمة و وسطه مغفرة و آخره إجابة و العتق من النار و لا غنى بکم فیه عن أربع خصال خصلتین ترضون الله بهما و خصلتین لا غنى بکم عنهما أما اللتان ترضون الله بهما فشهادة لا إله إلا الله و أنی رسول الله و أما اللتان لا غنى بکم عنهما فتسألون الله فیه حوائجکم و الجنة و تسألون الله فیه العافیة و تعوذون به من النار؛(«ثواب‌الاعمال، صفحه 143)
سيره بزرگان در ماه مبارک رمضان
ميرزا محمد جعفر انصاري، از مراجع نامدار خوزستان و از بستگان مرحوم شيخ مرتضي انصاري است. در باره وي نوشته اند:
او با آن همه مشاغل درسي، عبادات موظفه خود را که از سن بلوغ مشغول به آنها بود، ترک ننمود. او گذشته از نوافل شبانه، روزي قرائت يک جزء کلام الله و نماز حضرت جعفر طيار، زيارت جامعه و عاشورا را در يک جلسه، ايستاده به جا مي آورد و هنگام عبادت توجه خاصي داشت. حافظه اش بسيار عجيب بود؛ قرآن مجيد و تعقيبات نمازها و دعاهاي هر ماه و هر روز و شب ماه مبارک رمضان و.. را از حفظ داشت.(1)
علامه طباطبايي
علامه، مراتبي از عرفان و سير و سلوک معنوي را پيموده بود. او اهل ذکر و دعا و مناجات بود. در بين راه که او را مي ديدم ، غالباً ذکر خدا را بر لب داشت. در جلساتي که در محضرشان بوديم، وقتي جلسه به سکوت مي کشيد، ديده مي شد که لب هاي استاد، به ذکر خدا حرکت مي کرد. به نوافل مقيد بود و حتي گاهي ديده مي شد که در بين راه مشغول خواندن نمازهاي نافله است. شب هاي ماه رمضان تا صبح بيدا بود، مقداري مطالعه مي کرد و بقيه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و اذکار مشغول بود.(2)
امام خميني(ره)
يکي از همراهان امام در نجف اشرف، نقل کرده است: ايشان در ماه مبارک رمضان هر روز ده جزء قرآن در ماه مبارک رمضان مي خواندند؛ يعني در هر سه روز يک دوره قرآن مي خواندند. برادران خوشحال بودند که دو دوره قرآن را خوانده اند، ولي بعداً مي فهميدند که امام ده يا يازده بار قرآن را ختم کرده است.
يکي از فرزندان امام مي گفت: شبي در ماه رمضان، من در پشت بام خوابيده بودم. خانه ايشان يک خانه کوچک 45 متري بود. بلند شدم ديدم که صدا مي آيد. و بعد متوجه شدم که آقاست، که در تاريکي در حال نماز خواندن است. دست هايش را طرف آسمان دراز کرده و گريه مي کند. برنامه عبادي ايشان اين بود که در ماه رمضان، شب تا صبح نماز و دعا مي خواندند و بعد از نماز صبح و مقداري استراحت، صبح زود براي کارهايشان آماده بودند.(3)
ماه رمضان براي ايشان، ارزش خاصي داشت، بدين جهت در اين ماه، ملاقاتهاي خود را تعطيل مي کرد تا بهره بيشتري از برکات آن ببرد. ايشان مي فرمود: « خود ماه رمضان، کاري است. » لذا کارهاي ديگر را کم مي کرد. و بيشتر به تلاوت دعا و قرآن مي پرداخت. در اين ماه، شعر نمي خواند و نمي سرود و به شعر گوش هم نمي داد و دگرگوني خاصي متناسب به اين ماه، در زندگي خود ايجاد مي کرد؛ به گونه اي که سراسر اين ماه را به تلاوت قرآن مجيد، دعا و به جا آوردن مستحبات مربوط به ماه رمضان سپري مي کرد. غذا بسيار کم مي خورد. حتي در روزهاي بلند و طولاني ، روزه مي گرفت، اما وقت افطار و سحر، آن قدر کم مي خورد که خادمش فکر مي کرد آقا چيزي از غذا نخورده است.(4)
ادراک شب قدر
آورده اند که حاج محمد ابراهيم کلباسي، از شاگردان بحرالعلوم، شب قدر را با عبادت درک کرد؛ زيرا مدت يک سال، شب تا صبح عبادت کرد و معلوم است که شب قدر از شب هاي سال، بيرون نيست.(5)
حاج ميرزا حسين خليلي (از رهبران جنبش مشروطه)
وي مردي با متانت و وقار، و در عين حال متواضع بود و در به جا آوردن وظايف عبادي خود کوتاهي نمي ورزيد. ايشان در همه سال ها، دهه آخر ماه رمضان را در مسجد کوفه، معتکف بود و در بين الطلوعين زيارت عاشورا، از او ترک نمي شد.(6)
آيت الله گلپايگاني
سيد محمد باقر گلپايگاني، فرزند آيت الله گلپايگاني، از مراجع تقليد مي فرمود:
قرآن هايي که به پدر هديه مي شد، [پدر] مقيد بودند آنها را بخوانند. پس از يک دور تلاوت، قرآن ها را به دارالقرآن هديه مي کردند و مي فرمودند: زکات قرآن به اين است که خوانده شود؛ زيرا در قيامت، قرآن از ما باز خواست مي کند. ايشان در ماه رمضان هفت الي هشت دور، قرآن را ختم مي کردند.(7)
سيد صدر الدين عاملي اصفهاني
مرحوم شيخ عباس قمي در شرح حال آقا سيد صدرالدين عاملي اصفهاني مي نويسد:
و اين سيد جليل، کثير البکاء و کثير المناجات بود. نقل شده که شبي از شب هاي ماه رمضان، داخل حرم اميرالمؤمنين شد. بعد از زيارت، نشست کنار ضريح و شروع کرد به خواندن دعاي ابوحمزه، همين که شروع کرد و به و به جمله «الهي لا تودبني بعقوبتک» رسيد گريه او را گرفت و پيوسته اين جمله را تکرار کرد و گريه کرد تا بيهوش شد و او را از حرم مطهر بيرون آوردند.(8)
سیره عملی میرزای شیرازی بزرگ در ماه مبارک رمضان
در شرح احوال عالم ربانی میرزا محمدحسن شیرازی صاحب فتوای تحریم تنباکو چنین آورده اند: او بیشتر آیات قرآن را حفظ بود، هم چنین دعاهای ماه رمضان را و دعاهایی را که در دیگر اوقات قرائت می‌کرد و زیارت‌هایی را که در حرم امامان می‌خواند و از آنجا که رقیق القلب بود و چشمه‌ی اشکش هم جوشان، بسیار می‌گریست
منبع:
1. مرتضي انصاري، زندگاني و شخصيت شيخ انصاري، ص 382.
2. مقالات وپيام ها ورساله هايي از علي احمدي ميانجي وديگران يادنامه علامه طباطبايي، ص 131 (با تلخيص)
3. فرازهايي از ابعاد روحي، اخلاقي وعرفاني امام خميني(ره) تهيه وتدوين ،با مقدمه انصاري کرماني، ص70.
4. سايت حوزه، کانون قاصدک دانشگاه علامه طباطبايي.
5. ميرزا محمد خان تنکابني، قصص العلما، ص 73.
6. رضا مختاري، سيماي فرزانگان ، ص162.
7. محمد رحمتي شهرضا، گنجينه معارف، ج1، ص480.
8. همان، ص 481.(کتاب گلبرگ شماره 122)
