آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام همانند دیگر زیارتگاه های بزرگ و معتبر در آغاز امر، شامل بنای حرم یعنی قسمت اصلی و مركزی آن بود و به تدریج در طول سده های مختلف بناها و متعلّقات دیگر متّصل بدان و پیرامون آن احداث شد و بصورت مجموعه بزرگ كنونی مشتمل بر حرمها، رواقها، مسجد ،ایوانها، صحن ها و دیگر آثار مربوطه و وابسته به آن در آمد كه بقاع (دوبقعه) امامزاده حمزه علیه السّلام و امامزاده طاهر علیه السّلام نیز در همین مجموعه قرار دارد.
بنای اصلی و نخستین این آستان یعنی حرم آن در نیمه قرن سوّم هجری توسّط " محمّد پسر زید داعی علوی" تعمیر اساسی یافت و درگاه اصلی ورودی آن كه در سمت شمال واقع است، نخست به فرمان پادشاهان آل بویه و سپس به همّت مجدالملك قمی تكمیل گشت و آذین یافت.
بنای حرم در قسمت پائین به شكل چهارضلعی و اندازه هر ضلع حدود هشت متر است و مانند همه بناهای سلجوقی بر فراز چهار گوشه حرم چهار گوشواره یعنی چهار طاق مورّب احداث نموده اند و قسمت بالای آن را نیز بصورت هشت ضلعی ترتیب داده اند و بالاتر از قسمت هشت ضلعی، با احداث طاق بندی های كوچك آن را به شانزده ضلعی تبدیل و بدین نحو زمینه را برای ایجاد پوشش گنبدی فراهم ساخته اند. (درون حرم در حال حاضر مزین به آینه كاری می باشد) پوشش زرّین گنبد شامل " طاق ضربی مدوّر" و گنبد بالایی آن با ساقه و بدنه بلند بصورت " مخروطی یا هرمی" بوده كه در زمان شاه طهماسب صفوی تغییر شكل یافته است.
از چگونگی تغییر یاتوسعه بنا و احداث قسمتهای مختلف در فاصله زمانی دوران سلجوقی (سده پنجم هجری) تا زمان شاه طهماسب صفوی(930 تا 984 هجری) اطّلاع درستی در دست نیست.
در ماه محرّم سال 944 هجری به فرمان شاه طهماسب اوّل ایوان آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بنا نهاده شد و در دوران شاهان صفوی بعد او، صحن اصلی و مسجد شمالی همان صحن و رواق و مسجد بالاسر و مسجد زنانه در جوانب شمال و مغرب و مشرق حرم احداث گشت.
در دوران فتحعلی شاه قاجار(1211 تا 1250 هجری) ضریح نقره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام احداث شد كه اكنون بخشی از كتیبه حاشیه بالای آن در ضریح كنونی كه بوسیله استاد غلامحسین اقلیما و حاج محمّد صنیع خاتم در سالهای 1337 تا 1340 شمسی ترتیب یافته در جای اصلی نصب گردیده است. در سالهای 1299 تا 1320 هجری یعنی دوره قاجار تزئینات كاشیكاری و آئینه كاری و تهيّه و نصب درهای نقاشی، منبّت و خاتم و تعمیر ضریح و احداث مناره های بلند و نماسازی صحن اصلی و صحن های دیگر مجموعه آستان انجام گرفت و همچنین پوشش گنبد حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با خشتهای مسی زرّین و احداث دو مناره بلند آن در سال 1270 هجری صورت گرفت.
قدیمی ترین اثری كه در بنای فعلی آستان مقدّس وجود دارد سردر آجری دوران سلجوقی از آثار مجدالملك قمی مربوط به سال های حدود 495 تا 498 هجری است. از ویژگیهای سر در دوران سلجوقی می توان نتیجه گرفت كه بنای بقعه حتيّ قدیمی تر از قرن " پنجم هجری" است و احتمالاً می توان بنای فعلی را مربوط به قرن چهارم هجری دانست. سردر قدیمی و مدخل اصلی محوّطه بقعه در قدیم هم، همانند امروز از همین سمت شمال بوده است.
سردر قدیمی مورّخ به سال "945 هجری" با در آهنی قدیمی تر(كه شاید از قرن پنجم هجری باشد) اثر تاریخی قابل توجّه دیگری است كه قبلاً در گوشت جنوب غربی صحن امامزاده حمزه علیه السّلام قرار داشته است. در كتیبه كاشی معرّق به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با حاشیه فیروزه فام و گل و بوته و اسلیمی رنگهای مختلف به خط ثلث، تاریخ بنا سال 945 نوشته شده است.
همچنین احداث بازار و صحن تازه و غرفه ها و ایوانهای اطراف صحن مزبور و ایوان بزرگ آئینه و كفشدارهای دو طرف آن، ساختمان مدرسه امین السّلطان در شمال شرقی صحن، باغ جیران در مغرب آستان و باغ توتی در مغرب صحن بزرگ و بالاخره ساختمان بقعه و گنبد بزرگ امامزاده طاهرعلیه السّلام و تغییر اساسی در وضع آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در دوران قاجاریه صورت گرفت.
بقعه امامزاده حمزه علیه السّلام مشتمل بر حرم، به اندازه تقریبی هیئت حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام همانند آن مزيّن به آینه كاری و ضریح نقره، مربوط به اواسط دوران قاجاریه دارای ایوان بزرگ شرقی و مسجد بالاسر است كه در جنوب غربی حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام واقع شده است. به نظر می رسد این بنا مربوط به دوران شاه طهماسب صفوی باشد.
قسمت اعظم صحن بزرگ و هیئت كلّی آن نیز مربوط به اتابك در زمان ناصرالدّین شاه قاجاراست.
بنای امامزاده طاهر علیه السّلام در زمان ناصرالدّین شاه و مظفرالدّین شاه قاجار(1320 ه ق) و به دستور ظلّ السّلطان و به سعی رضاقلی خان سراج الملك انجام گرفته است.
در دوران پهلوی ، تغییر چندانی در بناهای آستان بوجود نیامد و صرفاً به ایجاد چند جاده كمربندی برای سهولت در رفت و آمد زایرین اكتفا شد .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به دلیل شرایط بحرانی اوایل انقلاب ، اقدامات اساسی در جهت احیا و بازسازی حرم های مطهّر امكان پذیر نگشت ، بلكه تا حدودی بعضی از سود جویان ، به صورت بی رویه ، در جهت ایجاد قبور جدید برآمدند .مهمّترین اقدامات این دوره عبارت بود از: تخریب مقبره رضاخان و ایجاد حوزه علميّه در محلّ آن ، ایجاد ایوان شرقی حضرت امامزاده طاهر علیه السّلام و توسعه شبستان های غربی و جنوبی حضرت امامزاده حمزه علیه السّلام .
در مجموع وجود مقبره های غالباً متروك و بافت نامناسب اطراف حرم، وجهه ناخوشایندی به آستان بخشیده بود . از سوی دیگر زائران از عدم وجود امكانات جانبی و رفاهی در شان آستان رنج می بردند و لازم بود این مجموعه مقدّس كه پذیرای تعداد زیادی زائر خارجی نیز بود ، به شكل شایسته ای بازسازی گردد
تأسیسات :
سیستم های برودتی و حرارتی :
طراحی سیستم های برودتی و حرارتی پروژه های طرح توسعه عمدتاً براساس دستگاههای هوارسان صورت گرفته و در برخی موارد مانند ساختمانهای اداری و كلاسهای درس دانشكده از فن كویل زمینی و سقفی نیز استفاده شده است. علّت اساسی استفاده از دستگاههای هوارسان، وسیع و مرتفع بودن فضاها و بالابودن تعداد نفرات استفاده كننده از مجموعه است.
دستگاههای هوارسان علاوه بر داشتن كویل های برودتی استاندارد كه از طریق چیلرها، هوای مطبوع را تأمین می كنند دارای محفظه ایرواشر(سیستمی شبیه كولر آبی با راندمان بالاتر) نیز می باشند. میزان كلّ هوادهی توسّط هوارسانها و فن كویلها در این پروژه كلاً حدود یك میلیون فوت مكعب در دقیقه می باشد تعداد كلّ هوارسانها حدود 65 دستگاه و فن كویلها حدود 350 دستگاه است.
موتورخانه مركزی آستان مقدّس برای تأمین سرمایش وگرمایش مجموعه ساختمان های طرح توسعه وساختمان های قدیمی كه مساحتی بیش از 120 هزار متر مربع دارد در زمینی به مساحت 1500 متر مربع با تجهیزاتی بشرح ذیل طراحی و اجراء گردیده است :
1- چهار دستگاه دیگ بخار 25000 پوندی . با فشار 125 Psi (ماشین سازی اراك) .
2- سه دستگاه چیلر جذبی LG با ظرفیت 1125 تن تبرید به همراه 9 دستگاه برج خنك كن 500 تنی پرتو آبگردان .
3- شش دستگاه مبدل حرارتی (تهران مبدل) .
4- پنجاه دستگاه الكتروموتور جهت مدار هوارسان های كل ساختمان های طرح توسعه .
5- دو دستگاه سختیگیر .
6- بوستر پمپ تمام اتوماتیك آب مصرفی سرد و گرم و آب نرم مدار هوارسانها .
7- بوستر پمپ تمام اتوماتیك آتش نشانی برای تمامی ساختمان های طرح توسعه .
8- دو ایستگاه تقلیل فشار با كلیه شیر كنترلهای سپیراكس ساركو انگلیس .
9- شیركنترلها و سنسورهای با مارك اسپیراكس ساركو تمام اتوماتیك و قابل نصب به سیستم BMS .
10- سیستم تغذیه و سنجش املاح دیگ و بلودان دیگهای بخار بصورت اتوماسیون با كنترلها و شیر آلات سپیراكس عمل می نماید .
11- سیستم بخار و كنترل درجه حرارت مدار و هوارسانها بصورت اتوماسیون انجام می گیرد .
ضرورت استفاده از سیستم هوشمند ساختمان (BMS) :
استفاده از سیستم مدیریت ساختمان امروزه بعنوان یك نیاز واقعی و نه به عنوان یك تكنولوژی لوكس در طراحی ساختمانهای بلندمرتبه و مجموعه ساختمانهای بزرگ و عمومی توسط مدیران ، مالكان ، مهندسین مشاور و سازندگان مورد تأیید قرار گرفته است . مزیت این سیستم نسبت به سیستمهای سنتی استاندارد ، عمدتاً امكان كنترل بهینه مدیریتی و فنی متمركز باشد .
سیستم های برقی :
مشخصات طرح برق رسانی آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام
الف : مشخصات فنی طرح :
1- قدرت انشعاب خریداری شده 3500 كیلو وات ؛ در ولتاژ اولیه (20 كیلو وات)
2- قدرت ترانسفورماتورهای نصب شده (630×2)؛(800×2)؛(1250×2) كیلو وات آمپر
3- احداث شبكه زمینی و هوائی از پست 20/63 كیلوولت سه راه تقی آباد تا پست حرم با استفاده از كابل (185×1)×3 به طول 1046 متر
4- ساخت و تجهیز ساختمان 4 واحد پست پاساژ و فشار متوسط و ضعیف داخلی به متراژ 720 متر مربع .
ب : مدت اجرای طرح :
1- انعقاد قرارداد با شرکت توزیع نیروی برق : در مورخه 12/4/75
2- شروع مطالعات و پیگیری فنی تفكیك و بازنگری طرح : در مورخه 20/6/87
3- شروع عملیات اجرائی طرح : در مورخه 30/11/79
4- تكمیل پست های داخلی و بهره برداری از جریان برق دائمی : در مورخه 28/7/81
ج : هزینه كرد ریالی طرح :
1- هزینه انشعاب طرح 970.000.000 ریال
2- هزینه احداث شبكه خارج از آستان و تجهیز پست پاساژ 1.028.000.000 ریال
3- هزینه احداث شبكه داخلی آستان و تجهیز پست های سه گانه 1.970.000.000 ریال
4- هزینه احداث ساختمان پست پاساژ و سه پست داخلی 1.008.000.000 ریال
جمع كل هزینه های طرح معادل : 4.976.000.000 ریال
دیزل ژنراتورهای موجود در آستان مقدّس :
معادل 70% از کل برق قراردادی آستان مقدس با برق منطقه ای بوسیله ی دیزل ژنراتورهای اضطراری موجود ( 7 دستگاه ) قابل تامین می باشد .
شیوه های اجرای سازه ها
فعاليّت اصلی بخش سازه بر روی كنترل نقشه های اجرائی ارائه شده توسّط مشاوران متمركز بوده و با توجّه به ایرادات موجود، اكثر كارها اصلاح و یا مجدداً طراحی گردیدند كه در این راستا از گروه مهندسین همسازگستر نیز در ارتباط با برخی از ساختمان ها یاری گرفته شد.
نوع سازه :
نوع سازه با توجّه به نوع كاربری ساختمان ها به شرح ذیل تعیین گردید.
1- اسكلت بتن آرمه
برای سازه كلّیه ساختمان های فرهنگی و مذهبی طرح توسعه، از سیستم قاب خمشی بتن آرمه(با شكل پذیری متوسّط) استفاده شده است و دلیل عدم استفاده از دیوارهای برشی، نهائی نبودن وضعيّت معماری پروژه ها در آن مقطع بود.
2- اسكلت فلزی بالا
از این نوع در بازار بزرگ ری استفاده شده است. سیستم منظور شده توسّط مشاور، قاب خمشی بوده كه با توجّه به اشكالاتی كه در سازه مشاهده گردید با استفاده سیستم مختلط بهبود یافت.
سیستم سقف :
نوع سقف ساختمان ها برحسب مورد و امكانات اجرائی پیمانكاران به شرح ذیل می باشد:
دال بتون آرمه
تیرچه و بلوك
طاق ضربی
سیستم دسترسی طبقات(پله ها):
سازه پله ها در ساختمان هایی كه در آنها ابهام معماری وجودنداشت، مشابه سیستم سازه مربوطه بوده ولی در ساختمان های بتنی كه كار طراحی سازه می بایست به طور موازی با بخش معماری صورت می پذیرفت، سیستم پله به صورت فلزی پیش بینی گردید.
سیستم مهار خاك های اطراف:
به منظور كنترل فشارهای جانبی خاك ها در اطراف ساختمان ها از دو سیستم ذیل استفاده شده است.
دیوارهای بتن مسلح
دیوارهای آجری مسلح و یا غیرمسلح
سیستم شالوده:
ساختمان ها به لحاظ قرارگیری شالوده بر روی بستر به 3 بخش ذیل تقسیم می گردند:
قرارگرفتن روی قبور:
در این ساختمان ها از سیستم شمع های اتكائی توأم با دال بتن آرمه فوقانی استفاده شده است.
قرارگرفتن روی خاك های لجنی:
در این ساختمان ها در صورتیكه اصلاح خاك بستر امكان پذیر نبوده و یا غیراقتصادی بود، از سیستم شمع های اتكائی توأم با شناژهای فوقانی استفاده گردیده است.
قرارگرفتن روی خاك بكر:
در این ساختمان ها اكثراً از سیستم نواری دو طرفه (در اشكال مختلف) و ندرتاً از سیستم منفرد استفاده شده است.
آئین نامه ها:
519 : برای آنالیز بارهای ثقلی
2800 : برای آنالیز نیروهای جانبی ناشی از زلزله
ACI-93 : برای طراحی مقاطع بتن آرمه
AISC : برای طراحی مقاطع فلزی
شیوه محاسباتی :
آنالیز سازه ها با استفاده از نرم افزار SAP-90 و طراحی سازه های بتنی با استفاده از نرم افزار SAP-CON و سازه های فلزی به صورت دستی صورت پذیرفته است.
روش های اجرائی:
كلّیه ساختمان ها به صورت در جا اجراء شده اند.
ساختمان های طرح توسعه :
با توجّه به گسترش روز افزون تعداد زائرین ، بویژه در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و لزوم افزایش فضاهای زیارتی و امكانات رفاهی و فرهنگی برای زائران در سال 1369 و به دنبال انتصاب حجت الاسّلام و المسلمین ری شهری به تولیت آستان مقدّس از سوی مقام معظّم رهبری ، طرح بزرگ ملّی _ مذهبی توسعه آستان مقدّس و دیگر طرح های جانبی شامل پروژه های مهمّ، متنوّع كه دامنه آنها در بخش هایی علاوه بر ملّی بودن، گستره بین المللی را نیز شامل می شود آغاز شد. این طرح در زمینی به وسعت 60.000 متر مربع و در مجموع با زیربنای 120.000 متر مربع به شعاع 200 متری حرم مطهّر به اجراء در آمد و تا كنون ، در حدود 98% از كلّ طرح توسعه مورد بهره برداری قرار گرفته است :
دانشكده علوم حدیث (شهرری) :
این دانشكده كه یكی از مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی است با زیربنائی بالغ بر 20.000 متر مربع احداث شده است و دارای امكانات فراوانی برای تسهیل امر آموزش و پژوهش دانشجویان از جمله كتابخانه تخصّصی علوم حدیث، كتابخانه خطی، مركز رایانه، لابراتوار آموزش زبان، مركز نجوم و رصدخانه مجهز به یك تلسكوپ پیشرفته، تالارهای همایش، مجموعه ورزشی، خوابگاه ، سالن غذاخوری و بوفه می باشد.
مصلّای بزرگ ری :
این بنای عظیم با وسعت 8000 مترمربع، به منظور ایجاد مكان مناسب و دائمی برای برگزاری نمازهای جمعه، اعیاد و جماعات با زیربنای هشت هزار مترمربع و بصورت تركیبی از معماری اسلامی و مدرن و با بهره گیری از خلّاقیت های هنرمندان كاشی كار و خطاط احداث شده است و دارای دو شبستان جداگانه ویژه برادران و خواهران است.
رواق های جدید :
به منظور اتصال حرم مطهّر حضرت عبدالعظیم و حضرت حمزه علیهم السّلام به مرقد امامزاده طاهرعلیه السّلام و فراهم آمدن امكان رفت و آمد آسان زائران به حرمین شریفین، در قسمت شرقی حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام رواقی به وسعت 1266 مترمربع تحت عنوان بین الحرمین ساخته شد و در سال 1374 افتتاح گردید.
همچنین رواق های امامزاده حمزه علیه السّلام و امامزاده طاهر علیه السّلام نیز جمعاّ به وسعت 2500 متر مربع به ترتیب در ضلع جنوبی و شمالی حرم آن بزرگواران ایجاد شده است .
ساختمان اداری آستان مقدّس (دارالتّولیه) :
برای تمركز ادارات مختلف آستان مقدّس ساختمانی طراحی شد كه در قسمت جنوب غربی مجموعه قراردارد، این پروژه در سه طبقه و با زیربنای 5300 مترمربع احداث شده و در آن اتاق های كار، پاركینگ سالن اجتماعات و نمازخانه، غذاخوری و … درنظر گرفته شده است.
تالارها :
پروژه سالن اجتماعات از دو تالار همكف( تالار شیخ صدوق«ره») و زیرزمین( تالار شیخ كلینی «ره») به ترتیب با ظرفیت 500 و 300 نفر بهمراه اطاق های جنبی با زیربنای 5800 مترمربع احداث شده است. این سالن ها برای برگزاری گردهمائی ها، سمینارها و برنامه های آستان مقدّس و مؤسسات وابسته و نهادها و ادارات و وزارتخانه ها مورد بهره برداری قرار می گیرد.
ساختمان روابط عمومی :
این ساختمان با زیربنای 5000 مترمربع در ضلع شرقی مجموعه قرار گرفته و هم اكنون حوزه معاونت روابط عمومی و بین الملل در آن قرار دارد . همچنین تالار اندیشه جهت برگزاری اجتماعات ویژه جوانان و نوجوانان ، به ویژه جشن های تكلیف در این ساختمان قرار دارد.
صحن امامزاده حمزه علیه السّلام :
این صحن با وسعت 1600 مترمربع در قسمت جنوبی مجموعه طرح توسعه قرار گرفته و پروژه های دارالتّولیه، تالار شیخ صدوق(ره) و … در پیرامون آن قرار دارد.
صحن امامزاده طاهر علیه السّلام :
این صحن در قسمت شمالی مجموعه و در ضلع شرقی حرم امامزاده حمزه علیه السّلام و در محلّ صحن قدیمی آن حضرت قرارگرفته و نزدیك به 700 مترمربع مساحت دارد.
حوزه علمیه برهان :
این پروژه در سه طبقه كنار بازار قدیمی و در ضلع شمالی مجموعه قرار گرفته و شامل بخش های مختلف موردنیاز می باشد و مساحتی بالغ بر 5250 مترمربع دارد و برای آن حیاطی به وسعت 600 مترمربع احداث شده است، این بنا در محلّ سابق حوزه علمیه برهان كه یكی از مدارس علمیه مشهور و قدیمی است و بعلت فرسودگی و قدمت دیگر قابل بهره برداری نبود ساخته شده است.
كتابخانه ری :
این كتابخانه با زیربنای 2300 مترمربع احداث گردیده و برای آن بخش هائی نظیر مخازن كتاب، سالن های مطالعه و سایر فضاهای موردنیاز درنظر گرفته شده است و در حال حاضر در حال بهره برداری می باشد.
شایان ذكر است مجموعاً در طرح توسعه آستان مقدّس 5300 مترمربع زیربنا برای كتابخانه ها و فضاهای مربوطه اختصاص یافته است .
دارالشّفاء كوثر :
درمانگاه آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام پس از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی ایران با اهداف عالیه انقلاب اسلامی برای خدمت به نیازمندان و بیماران بی بضاعت در سال 1361 تأسیس گردید . در ابتدا با امكانات بسیار محدود شروع بكار كرده و پس از مدّت كوتاهی گسترش یافته و مجهز به آزمایشگاه رادیولوژی و داروخانه گردید و در سال 1369 با عنایت خاصی كه تولیت محترم آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نسبت به مداوای نیازمندان و فقرا مبذول داشتند با پشتیبانی همه جانبه از درمانگاه از لحاظ مادی و معنوی نفس تازه ای بر كالبد درمانگاه دمیده شد . بطوری كه در مدت زمان كوتاهی درمانگاه فعالیتهای جدیدی را آغاز كرده و در تایخ آبان ماه 1369 بخشهای تخصصی درمانگاه افتتاح و شروع بكار كرد .
با اجرای طرح توسعه آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام احداث دارالشفاء كوثر با زیربنای 6500 متر مربع با هدف ساخت یك پلی كلینیك تخصصی و فوق تخصصی خیریه برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به نیازمندان در دستور كار قرار گرفت و بحول و قوه الهی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و امامزادگان مجاور ؛ دارالشفاء كوثر با بخشهای زیر آماده افتتاح و بهره برداری شده است :
1- كلینیك تخصصی قلب و عروق
2- كلینیك تخصصی ارولوژی
3- كلینیك تخصصی زنان و زایمان
4- پزشكان عمومی
5- كلینیك تخصصی چشم
6- اتاق عمل
7- كلینیك تخصصی گوش و حلق و بینی
8- آزمایشگاه
9- كلینیك تخصصی پوست
10 رادیولوژی
11- كلینیك تخصصی اعصاب و روان
12- سونوگرافی
13- كلینیك تخصصی ارتوپدی
14- داروخانه
15- كلینیك تخصصی داخلی
16- تزریقات و پانسمان
17- كلینیك تخصصی اطفال
18- بهداشت خانواده
19- كلینیك تخصصی طب فیزیك
20- واكسیناسیون
21- كلینیك تخصصی جراحی
22- بهداشت محیط
23- كلینیك تخصصی دندانپزشكی
موزه آستان مقدّس :
این موزه با زیربنای 3000 مترمربع و در سه طبقه احداث شده است و دارای سیستم های ایمنی امنیتی ویژه می باشد. سقف موزه بصورت چهاركاسه و بسیار زیبا كادربندی شده و بوسیله نقّاشی اسماء اولیاءالهی تزئین گردیده. در این موزه نفایس ارزنده ای نگهداری می شود.
میهمانسرا (دارالضّیافه) :
ساختمان دارالضّیافه (مهمانسرا) كه در ضلع شمال شرقی مجموعه آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام قرار گرفته است ؛ در زمینی به وسعت 1500 مترمربع و با زیربنای نزدیك به 3000 مترمربع در 2 طبقه احداث شده ات .
این ساختمان كه از یك سالن پذیرائی به وسعت 1500 مترمربع و آشپزخانه ای به مساحت 1500 مترمربع تشكیل شده به طور همزمان توانائی ارائه سرویس به 500 نفر را دارا می باشد .
نوع سازه این بنا بتنی بوده ؛ نمای بیرونی آن آجری و در تزئینات داخلی از نقوش برجسته بر روی ورق های مسی استفاده شده است . كف بنا نیز از سنگ گرانیت و به وسیله امكانات موتورخانه مركزی آستان سیستم های سرمایش و گرمایش آن تأمین می شود .
بست های جنوبی و شمالی (نگارخانه عترت) :
بست جنوبی: این پروژه بعنوان ورودی جنوبی مجموعه طرح توسعه با زیربنای تقریبی 1000 مترمربع و در ضلع جنوبی صحن جدید امامزاده حمزه علیه السّلام قرار گرفته است. در زیرزمین بست جنوبی ، سالنی با نام نگارخانه عترت برای برگزاری نمایشگاه ها و سایر اجتماعات تأسیس شده است.
بست شمالی: پروژه بست شمالی به وسعت 700 مترمربع بعنوان ورودی اصلی مجموعه طرح توسعه در این بخش در نظر گرفته شده است.
تختگاه شمالی و جنوبی :
سالن هائی در قسمت های مختلف حرم مطهّر احداث شده است كه بعنوان قبرستان جدید مورد استفاده زائران محترم قرار می گیرد وسعت این ابنیه جمعاً حدود 2000 مترمربع است.
شیوه های معماری :
مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام، مجموعه ای است فرهنگی و مذهبی بهمین لحاظ سعی شده است در طراحی و شكل دهی فضاها، از معماری سنّتی كه معمولاً در مساجد و زیارتگاهها بكار می رود، استفاده شود. در واقع با این روش، سازه بتونی در پشت ظاهر معماری سنّتی پنهان شده است یا معماری سنّتی بصورت سقف و بدنه كاذب به اسكلت پیوند خورده است.
در زیر اشاره ای داریم به جزئیات معماری سنّتی مورد استفاده :
1- قوس 2- رسمی 3- نیمكاری 4- یزدی بندی 5- كاسه سازی 6- مقرنس 7- گره سازی
قوس :
قوس برای پوشاندن سقف ها، سردرها، درگاهها و … بكار می رود. چنانچه پوشش با انحناء همراه باشد تحمّل بار در بنا چند برابر می شود و این پدیده در معماری سنّتی ما به فوس یا دور معروف است.
در معماری سنّتی، قوس در واقع سازه بنا است. ولی در معماری عصر حاضر كه معماری سنّتی با سازه های جدید تلفیق و اجرا می شود ، تظاهر معماری سنّتی نمای ظاهری داخل و خارج از تشكیل می دهد و بصورت سقف یا بدنه كاذب به سازه ساختمان می پیوندد و در واقع سازه های فلزی و بتونی سازه اصلی هستند.
در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیز عموماً قوسها نقش سازه ای ندارند.
انواع قوس :
قوسها یا معمولی هستند یا گنبدی، قوسهای معمولی معمولاً برای ساخت نیم كار، رسمی و كاسه سازی بر روی درگاهها، سردرها و غیره بكار می روند كه در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به دفعات استفاده شده است. ولی قوسهای گنبدی در ساخت گنبد كاربرد دارد و در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام فقط یك نمونه از آن (گنبد مصلّی) بصورت بتونی اجرا شده است.
در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از انواع قوسها استفاده شده است. برای نمونه از قوسهای 7-2-5 و 7-2-5 شكسته، قوس كلیل، قوس شاخ بزی تند و كند، قوس شبدری تند و غیره استفاده شده است.
رسمی :
برای پوشش سطوح چهارگوش از زمانی كه آجر مورد استفاده قرار گرفت، گوشه سازی رایج گردید به این نحو كه در ابتدا گوشه های مربع را با خیزی دلخواه به دایره نزدیك می كردند تا در نهایت به شكل دایره كامل در آمده است و سپس با استفاده از فوسهای گنبدی پوشش سقف بوجود اید.
رسمی سازی تكامل یافته گوشه سازی است كه در آن با استفاده از قالب واحد، طاقهائی در فواصل چهار طاق اصلی قرارمی دهند كه در نتیجه مربع به هشت ضلعی تبدیل می شود.
در دهانه هائی كه هشت ضلعی مناسب استقرار پوشش گنبدی نیست، با استفاده از همین روش می توان چهار طاقی را به چشمه های 12و16و18و24 و … تبدیل نمود و سپس گنبد را بر روی آن مستقر كرد.
در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شبستانهای زیارتی، ورودی ها و راهروها و همچنین در سایر فضاها در پاره ای موارد اجرا شده است.
نیمكار:
نیمكار یعنی نصف چشمه كه عملكردهائی نظیر سردر، ورودی، محراب و … دارد. در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از نیمكارهای مربع، نقل و تنك برای سردر ورودیهای اصلی، ورودی فضاها، ایوانها ومجاور ایوانها و محرابها مورد استفاده قرار گرفته است. اوّل همین بخش
یزدی بندی :
یزدی بندی حالتی است بین رسمی و مقرنس به این نحو كه كلید رسم و اجرای آن تخته هائی است كه بر روی دایره هائی به مركز شمسه قرار می گیرند. مانند قطارهای مقرنس كه هر تخته با تخته بعدی به یك اندازه اختلاف ارتفاع دارند. می توان با حذفتخته های افقی، یكسره از رسمی اقتباس كرد و یزدی بندی را بوجود آورد.
كاسه سازی یا شمسه زیاد:
از تلفیق چند رسمی با هم شمسه زیاد یا چند كاسه بوجود می اید كه می توان بوسیله آن دهانه های بزرگ و كوچك را بدون نیاز به ستون پوشاند.
مقرنس یا قطاربندی:
مقرنس به آنچه به شكل نردبان و پله پله ساخته شده باشد گفته می شود و مانند آویزه های قندیل مانند ساخته می شود، و همچنین مقرنس به كوههائی با رگه های افقی كه خاكهای زیر سنگهایش خالی شده باشد اطلاق می شود. به مقرنس قطاربندی هم می گویند.
مقرنس را می توان بر روی یك نیمكار، چشمه، ستون، مناره،گیلوئی، سقفها، كتیبه ها و … اجرا كرد قطارهائی(تخته ها) با فواصل مساوی از هم مستقر می شوند به این ترتیب كه قطار (تخته) اوّل از سمت عقب تر (نزدیك تر به دیوار یا ستون) و قطار (تخته) بعدی كمی جلوتر به همین ترتیب با به قطار یاتخته آخر كه شمسه را تشكیل می دهد می رسد.
گره سازی :
گره سازی به تزئیناتی گفته می شود كه بصورت هندسی و با قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری مكانها می توان از آن استفاده كرد مانند سردرها، كتیبه ها، در و پنجره ها، طاقها ، كفسازیها و غیره .
گره را با آجر، گچ، آئینه، سنگ و غیره می توان ساخت.
گره سازی انواع و زمینه های گوناگون دارد.
معماران و مهندسان :
آشنایی با مشاورین ، پیمانکاران و هنرمندان طرح توسعه
مشاورین و پیمانكاران اسكلت :
1- شركت مهندسین مشاور آیه
عمده امور طراحی و محاسبه نقشه های طرح توسعه بغیر از پروژه های : كتابخانه ری ، حوزه علمیه برهان و بازار بزرگ ری توسّط شركت مهندسین مشاور آیه انجام گردید . این شركت طراحی فاز یك و دو را از سال 1370 آغاز و پس از ارائه نقشه ها در سال 1374 به همكاری خویش با آستان پایان داد .
2- شركت ساختمانی شفاپی
فعالیتهای شركت شفاپی در دو زمینه طراحی سازه و معماری سنّتی است كه در طول طرح توسعه امور طراحی پروژه های كتابخانه ری و حوزه علمیه برهان توسّط این شركت انجام گرفت و استاد گلیار از كارشناسان امور معماری سنّتی و اسلامی از سال 1373 بعنوان طراح و مشاور ارشد معماری سنّتی با معاونت عمرانی همكاری داشته است .
3- شركت مهندسین مشاور پایست
امور طراحی و محاسبه اسكلت ، نازك كاری و تأسیسات پروژه بازار بزرگ ری بعنوان تنها پروژه اسكلت فلزی آستان بر عهده این شركت بوده كه پس از رفع نواقص و اشكالات نقشه ها توسّط كارشناسان معاونت عمرانی باجرا درآمد .
4- شركت ساختمانی لاهرود
این شركت اوّلین و بزرگترین پیمانكار طرح توسعه بوده كه از سال 1370 همكاری خویش را با آستان مقدّس آغاز نموده و ضمن اجرای پروژه های رواقها و صحنهای جدید ، مصلّای بزرگ ری ، مركز فرهنگی جوانان ، تختگاهها و بست شمالی ، كتابخانه ری . حوزه علمیه برهان ، بیمارستان و دارالضیافه سرانجام پس از 7 سال در سال 1378 به كار خود پایان داد .
5- شركت عمران و مسكن بنیاد مستضعفان
این شركت به عنوان یكی دیگر از پیمانكار طرح توسعه اجرای پروژه های دانشكده علوم حدیث ، تالار همایش ، بست جنوبی و موزه را برعهده داشته است .
6- شركت ساختمانی سیانكار
این شركت نیز اجرای پروژه مصلاّی بزرگ ری را از سال 1373 آغاز نمود كه پس از اتمام بخش اعظم اسكلت فلزی آن ، همچنین انجام بخش اعظم نازك كاری ، از ادامه كار پروژه منصرف گردید .
7- شركت زروان
این شركت امور طراحی و مشاوره در اجرا و تجهیز رصدخانه آستان را بر عهده داشته است .
مشاورین و پیمانكاران نازك كاری :
1- گروه معماری سنّتی برادران روحانی
برخی از مقرنس های رواق بین الحرمین كه به شیوه سنّتی اجرا شده توسط برادران روحانی و گروه مربوطه انجام شده است این گروه صرفاً در پروژه فوق الذكر و در سالهای 73 و 74 با آستان همكاری داشته اند .
2- گروه معماری سنّتی برادران مظلوم زاده
گروه برادران مظلوم زاده از ابتدای طرح توسعه تا كنون در بسیاری از پروژه ها در زمینه اجرای مقرنس و كاشیكاری با آستان مقدّس همكاری داشته اند كه عبارتند از :
- مقرنس های فلزی رواق امامزاده حمزه علیه السّلام
- مقرنس های مصلّای بزرگ ری و برخی از ایوانها
- كلّیه كاشیكاری های معرّق طرح توسعه (بجز یكی از گلدسته ها)
3- گروه معماری سنّتی مهندستان بیابانی
كلّیه مقرنس ها و كربندیهای پروژه های طرح توسعه ، از جمله صحنها ، تختگاهها ، تالار همایش ، رواق امامزاده طاهرعلیه السّلام ، دانشكده ، مركز فرهنگی و دارالتّولیه و … (بجز موارد ذكر شده در بند 2) توسّط گروه مهندس بیابانی انجام گرفته است .همچنین آجركاری و كتیبه سفالی تختگاه شمالی و راهرو ارتباطی نیز از آثار گروه مهندسی بیابانی می باشد.
4- گروه آئینه كاری سنّتی استاد نوید
استاد نوید یكی از هنرمندانی است كه از سال 1346 با آستان مقدّس در زمینه آئینه كاری قسمتهای مختلف همكاری داشته و در طرح توسعه نیز آئینه كاری حرم و رواق امامزاده طاهرعلیه السّلام و رواقهای بین الحرمین ، را بر عهده دارد .
5- استاد یوسف كربلائی باقر
مرحوم استاد یوسف كربلائی باقر اهل و ساكن شهرری از معماران و طراحان طرح توسعه بود كه از سال 1327 همكاری خود با آستان مقدّس را در زمینه ساخت و مرمت بناهای مختلف و تئینات داخلی آنها آغاز نمود . در طی این مدّت اقدام به طراحی انواع گره های سنّتی به روش تجربی نمود كه مورد تحسین كارشناسان و علاقمندان قرار گرفت . طراحی و ساخت ساعت آفتابی موجود در وسط خوض صحن عتیق از آثار جاودانی استاد است .وی پس از عمری خدمت صادقانه در فروردین ماه سال 1374 دارفانی را وداع گفت .
خوشنویسان همكار طرح توسعه :
در جای جای بناهای طرح توسعه شاهد آثار زیبا و بیادماندنی از خوشنویسانی هستیم كه اعجاب و تحسین بینندگان را بر می انگیزد .در این قسمت به معرّفی هنرمندانی می پردازیم كه در این زمینه با آستان مقدّس همكاری نموده اند . بیشترین آثار ثبت شده در ساختمان مربوط به مرحوم استاد فضائلی است . او از اساتید بنام و مسلم خوشنویسی معاصر بود كه در كلیه رشته های خط از جمله نستعلیق ، نسخ ، ثلث ، رقعه و … تجربه داشته و آثار بسیار زیبای ایشان در خوشنویسی كتیبه های كاشی كاری و گچكاری پروژه های طرح توسعه به خط ثلث جاودان گشته است .استاد فضاولی پس از عمری تاش در جهت اعتلای هنر خوشنویسی و پرور شاگردان متعدّد در سال 1376 به لقاء ا… پیوست .یاد آن هنرمند فرزانه را گرامی می داریم . دیگر اساتید همكار طرح توسعه آقایان سید محمود موحّد و هاشم زمانیان هستند كه آثارشان به همراه آقایان قناعت ، صبری ، و احمدی در برخی از كتیبه ها نقش بسته است .
با توجه به تصمیم حضرت آیت الله محمدی ری شهری تولیت محترم مبنی بر اجراء طرح عظیم مذهبی, ملی توسعه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و با در نظر گرفتن ناچیز بودن در آمد های سنتی ،با تدبیر وحكم ایشان معاونت املاك و معاملات در اوائل سال 1372 تشكیل گردید .
وظیفه این معاونت علاوه بر خرید املاك واقع در طرح توسعه ،ایجاد یك منبع در آمد مطمئن وخزانه ای دائمی برای اجرای برنامه های آتی آستان مقدس تعریف شد .این معاونت درسال 1373به معاونت اقتصادی تغییر نام داد و پس از پایان طرح اول توسعه حرم این معاونت به کار خود پایان داده و ساختار سازمانی آن حذف گردید .
اهداف تأسیس معاونت اقتصادی :
علاوه بر ایجاد منبع در آمد مطمئن و مستحکم ودائمی برای آستان مقدس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام كه بعنوان یك هدف كلّی نصب العین قرار داشته ودارد،اهداف كوتاه مدت ومیان مدت دیگری نیز هدف گیری شد از جمله :
1-خرید املاك واقع در داخل وحاشیه طرح توسعه
2-تأمین نقدینگی مورد نیاز برای احداث پروژه های طرح توسعه ومؤسسات وابسته
3-باز پرداخت تعهدات ایجاد شده از ناحیه اجراءطرح توسعه و پروژه های جانبی
4-خرید تجهیزات فنی ،آموزشی واداری مورد نیاز آستان مقدس ومؤسسات تابعه
5-تأمین هربنه های جاری حرم مطهر ،مؤسسات علمی وفرهنگی وابسته وطرح تعاون بامؤمنین
تولیت محترم آستان مقدس از همان ابتداءچهارچوبی برای فعالیت های اقتصادی تبیین نمودند كه اهم آن عبارتست از :
1-انجام كلیه فعالیت ها واقدامات در چهار چوب ضوابط قانونی كشور
2-توجه به مقتضیات اقتصادی كشور وتلاش برای متعادل كردن بازار (در حد توان مجموعه )
3-انتخاب زمینه های مثبت وسازنده اقتصادی موردنیازجامعه با گرایش تولیدی،تجاری واشتغال زائی
4-رعایت مصالح ملی ِوشئون آستان مقدس در فعالیت های اقتصادی وتجارت خارجی
شایان ذكر است این اصول به تمام مدیریت ها وعوامل اجرائی ابلاغ شده و پیوسته بر اجراء آنها نظارت میشود .معاونت اقتصادی وشركت های تخصصی تابعه آن در زمینه های مختلف اقتصادی فعالیت می كنند ودرآمدهای كسب شده با شرائط مشخص به آستان مقدس برای هزینه درامور عمرانی و اجرائی تزریق می شود .
بطور كلی هزینه های آستان مقدس به چهار بخش تقسیم می گردد:
1)هزینه فعالیتهای فرهنگی
2)هزینه فعالیتهای زیارتی ،خدماتی ودرمانی
3)هزینه های عمرانی وزیربنایی
4)هزینه های جاری
1) هزینه فعالیتهای فرهنگی :
الف-هزینه احداث دانشكده و پژوهشكده علوم حدیث درشهر مقدس قم
با توجه به تأسیس دانشكده علوم حدیث در سطح كارشناسی ونیاز به بخشهای كارشناسی در سطوح بالاتر با پی گیری های بعمل آمده برای احداث دانشكده و پژوهشكده علوم حدیث در شهر مقدس قم پس از انتخاب زمین مناسب به مساحت 18/000 متر مربع عملیات اجرائی پروژه مذكور از سال 1380آغاز گردیده است .مساحت زیربنای این دانشكده 17/500 متر مربع است وشامل بخشهای مختلف از جمله كتابخانه عمومی وتخصصی ،كلاسهای مختلف و پژوهشكده می باشد .
ب-تأمین هزینه های مركز تحقیقات مؤسسه علمی-فرهنگی دارالحدیث
این مركز كه وظیفه اش پژوهش وتحقیق در زمینه حدیث وعلوم مربوط به آن است با بهره گیری از ده ها محقق و پژوهشگر در بخش های مختلف ،ارائه خدمت می كند كه از اهم فعالیت های آن می توان به ایجاد كتابخانه تخصصی حدیث با بیش از 25000جلد كتاب چاپی وسنگی و400نسخه خطی و800نسخه عكسی ،همچنین انتشار بیش از هفتاد عنوان پژوهش ویژه اشاره كرد ضمناً در واحد انتشارات مؤسسه نیز تا کنون 260عنوان کتاب چاپ شده است که هزینه وبودجه های تحقیقاتی این مرکز نیزاز سوی معاونت اقتصادی تأمین می شود .
ج-هزینه احداث مجتمع فرهنگی وآموزشی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام
این مجتمع در جنوبی ترین ومحروم ترین نقطه شهر ری ودر زمینی به وسعت 40/000 مترمربع احداث گردیده وفعلاًشامل یك واحد دبستانویک واحد راهنمایی است كه در سالهای 1380 و 1381 به بهره برداری رسیده اند .دبیرستان مجتمع نیز در حال ساخت بوده وسایر بخش ها هم در سال های آینده احداث خواهند شد .
د-تأمین هزینه های جاری دانشكده علوم حدیث
تأمین هزینه های جاری دانشكده علوم حدیث اعم از حقوق ومزایای اساتید وكاركنان, هزیته های فعالیت های پـژوهشی وفرهنگی و سایر هزینه های كلان این مجموعه كه بدون دریافت هر گونه بودجه ای از دولت مدیریت می گردد از وظایف معاونت اقتصادی وشركتهای وابسته می باشد
ه-تأمین هزینه های جاری مجتمع فرهنگی وآموزشی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام
این مجتمع كاملآغیر انتفاعی با هدف ارائه خدمات پرورشی وآموزشی در سطحی عالی به دانش آموزان دارای استعداد جنوب تهران وشهرری كه اكثرآ آن ها امكان تحصیل در مدارس مناسب را ندارند ایجاد شده وبودجه تكمیلی برای تأمین هزینه های این مجتمع ،از سوی معاونت اقتصادی تأمین می شود .
2)هزینه فعالیتهای زیارتی ،خدماتی ودرمانی :
الف-تأمین هزینه های ناشی از بسط وگسترش فضاهای زیارتی وارائه خدمات به زائران
ارائه خدمات مختلف به زائران ومجاورین حرم مطهر از جمله تشكیل جلسات ارائه خدمات كتابخانه ای ،سالن علم ،آسمان نما و سایر هزینه های مشابه از سوی معاونت اقتصادی تأمین می گردد.
ب-تأمین هزینه های درمانگاه آستان مقدس
درمانگاه آستان مقدس كه از زمان تأسیس تاكنون به بیش از 1/500/000 نفر خدمات بهداشتی ودرمانی ارائه نموده است .در ابتدای سال 1383به محل جدید –دارالشفاءكوثر –كه در طرح توسعه احداث گردیده است ،منتقل شد وبا تغییرات اساسی وایجاد كلینیك های تخصصی جدید فعالیت های خود راپی گیری می نماید .تأمین بودجه تكمیل نمودن دارالشفاءكوثر وهمچنین هزینه های جاری این مركز درمانی به عهده معاونت اقتصادی وشركت های وابسته می باشد .
ج-تأمین هزینه های طرح تعاون بامؤمنین
آستان مقدس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به لحاظ جایگاه رفیع امامزادگان مدفون در این بقاع متبركه همیشه ملجاء و پناهگاه دوستداران اهل بیت علیهم السلام اعم از زائران ومجاوران بوده است .از اقدامات بسیار مهم مدیریت جدید ،اجرای طرحی با عنوان تعاون با مؤمنین است .
در این طرح كه با بهره گیری ازافراد متدین وامین پیگیری وانجام می شود بخشی از در آمد های معاونت اقتصادی براساس نظر تولیت محترم در ارتباط با پرداخت وام وكمك بلاعوض برای امور درمانی ،ازدواج ،جهیزیه ،مسكن ،تهیه ابزار كار و…هزینه می شود
3)هزینه های عمرانی وزیربنایی :
الف-خرید املاك واقع در داخل وحاشیه طرح توسعه حرم مطهر
از آنجاكه برای اجرای طرح توسعه وافزایش فضاهای زیارتی ،فرهنگی وخدماتی مورد نظر، نیاز به عرصه ای بیش از فضاهای موجود حرم مطهر بود ،لذا معاونت اقتصادی مأموریت یافت عرصه مورد نیاز را كه تماماًدر بافت متراكم و قدیمی اطراف حرم مطهر قرار داشت واكثراً آنها دارای ابنیه مسكونی وتجاری در حال استفاده بود را با كسب رضایت كامل مالكین یا مستأجرین یا متصرفین (كه مورد تأكید تولیت محترم بود )خریداری كرده ودر اختیار مجریان طرح قرار دهد
ب:تأمین هزینه احداث پروژه های طرح توسعه
این پروژه ها كه شامل چندین پروژه اصلی وفرعی از جمله مصلای بزرگ ری ،دار التولیه ،دانشكده علوم حدیث ،سالن های اجتماعات شیخ صدوق وشیخ كلینی ،بست های جنوبی وشمالی ،نگارخانه عترت ،رصدخانه ،موزه ،شبستانها ،صحن های جدید ،رواق های جدید ،دارالضیافه ،مركز فرهنگی جوانان ،تختگاه های شمالی وجنوبی ،مدرسه برهان ،كتابخانه ،تالار علم .آسمان نما ودارالشفاءكوثر می باشد ،در چند قطعه زمین به مساحت 36/339 متر مربع وزیربنایی بالغ بر 90/885 متر مربع احداث شده است .
ج-تهیه وتأمین تجهیزات زیربنایی مورد نیاز آستان مقدس
تأمین تجهیزات بخشهایی از حرم مطهر مانند تأسیسات وموتورخانه مركزی ،مركز نجوم،دارالشفاء،دارالضیافه وهمچنین تأمین هزینه خرید وساخت این بخشها از سوی معاونت اقتصادی انجام پذیرفته است .
د-آزاد سازی اراضی موقوفه 
یكی از هدف گیریهای كلان آستان مقدس آزاد سازی وبه سامان رساندن اراضی موقوفه است ،این اراضی شامل 8 قطعه بوده وحدود 20/000/000 متر مربع مساحت دارد .بدلیل سیاست های غیر اصولی اعمال شده ،اراضی موقوفه در دوره های قبل مورد سوء استفاده قرار گرفته بود واكثراً نیات واقعی واقفین در آن رعایت نمی گردید ،از جمله اقدامات مهم معاونت اقتصادی تأمین وجه مورد نیاز برای آزادسازی این اراضی از ید متصرفین است كه این اقدامات ،نیاز به بودجه فراوانی داشته ودارد واین امر از سوی اداره كل موقوفات معاونت هماهنگی وامور اجرائی آستان مقدس پی گیری شده وتاكنون بالغ بر4/200/000 متر مربع از این اراضی با پرداخت مبلغی حدود بیست میلیارد ریال آزادسازی شده است واین روند به تدریج در دست پیگیری است كه توضیحات كاملتردر رابطه با این موضوع در بخش موقوفات بیان خواهد شد.
4-هزینه های جاری :
تأمین هزینه های جاری حرم مطهر
باتوجه به انجام طرح توسعه وافزایش فضاهای حرم مطهر به بیش از ده ها برابر قبل از یك طرف و روند رو به رشد تعداد زائران از سوی دیگر موجب ایجاد تغییرات اساسی در ساختار اداری چه از لحاظ كمی وچه از لحاظ كیفی گردید،این تغییرات باعث رشد چشمگیر هزینه های جاری آستان مقدس به چندین برابر قبل از اجرای طرح گردید.
