حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به عنوان یكی از محدّثین مشهور، روایات متعددی را از معصومین(علیهم السلام) نقل نموده است.
در این مقال به ذكر برخی از احادیث مذكور می پردازیم :
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با چند واسطه از قول اسباط گوید: در خدمت حضرت امام صادق علیه السّلام بودم . مردی از وی درباره آیه شریفه ( ان فی ذالك لایات للمتوسمین ..و انها لسبیل مقیم ) سوال می كرد ، راوی گفت: حضرت بدو فرمودند : مقصود از متوسمین ما هستیم و سبیل مقیم نیز راهی است كه ما آن را بپا داشته ایم ، یعنی باید از طریق ما بروند تا به سر منزل مقصود برسند .
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از امام رضا علیه السّلام روایت کرده که آن جناب فرمود: سلام مرا به دوستانم برسان و به آنها بگو در دلهای خود از برای شیطان راهی باز نکنند و آنها را امر کن به راستگوئی در گفتار و ادائ امانت و این عمل آنها موجب نزدیکی به من می شود.
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام از حضرت جواد علیه السّلام ، ایشان از پدرش و او از جدش روایت کرده که فرمود : از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم می فرمود:سرپیچی از فرمان و دستورات پدر و مادر از گناهان بزرگ است زیرا خداوند ( عاق) را ستمگر و بدبخت معرفی فرموده و او را به سخت ترین عذابها وعده داده است.
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام فرمود: به حضرت جواد علیه السّلام عرض کردم ، از پدرانت برای من حدیثی روایت فرما ، حضرت فرمود ، پدرم از جدش و او از پدرانش از حضرت امیر المومنین علیه السّلام روایت کرده که فرمود: شما هرگز نمی توانید مردم را بوسیله ثروت و مالی که در دست دارید به خود متوجه سازید ، بلکه آنان را بوسیله اخلاق و روش صحیح به خود نزدیک کنید. گوید عرض نمودم بیشتر بیان نمائید ، فرمودند : بد توشه ای است برای روز قیامت دشمنی کردن با بندگان خدا....
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام فرمود ، از حضرت ابوالحسن هادی علیه السّلام شنیدم می فرمود : مقصود از( رجیم ) از رحمت و آمرزش دور شدن ، و از درگاه خداوند رانده شدن میباشد ( و او شیطان است) و هیچ مومنی اورا به یاد نمی آورد مگر با لعن و نفرت.
حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام از حضرت امام جواد علیه السّلام واواز پدرانش علیهم السّلام وآنها از حضرت امام سجّاد علیه السّلام روایت فرمودند که : روزی سلمان فارسی ، ابوذر غفاری را به خانه خود میهمان کرد و از میان انبان ( کیسه ) ، تکّه نان ِخشکی بیرون کشید وقدری آب برآن پاشید. ابوذرگفت : چقدر خوب می شد که همراهِ نان ، قدری نمک هم بود !سلمان برخاست و رفت و ظرف آب خود را گرو گذاشت و مقداری نمک تهیّه کرد وآن را در مقابل ابوذر گذارد ، ابوذر از آن نمک به آن نان می پاشید و میل می کرد و می گفت : خداوند را سپاسگزارم که ما را تا این اندازه قناعت روزی فرموده : سلمان گفت : « اگر قناعت در کار بود ، ظرف آب به گِرو نمی رفت » .
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام می فرماید:روزی به خدمت حضرت امام محمد تقی علیه السّلام رسیدم و این گفتار دلنشین را از امام شنیدم که فرمود :ملاقاه الاخوان نشره و تلقیح للعقل و ان کان نظرا قلیلا دیدار دوستان آرامش و سلامت عقل را در پی دارد ، اگر چه دیداری کوتاه باشد .
روزی حضرت امام رضا علیه السّلام رو به حضرت عبدالعظیم علیه السّلام فرمود وچند توصیۀ راهگشای اخلاقی به او آموخت تا به شیعیان و یاران ابلاغ کند . متن فرمایش چنین بود : ای عبدالعظیم ، سلام مرا به دوستان برسان و به آنها بگو :
* شیطان را به دلهای خویش راه ندهند .
* درگفتار خویش ، راستگو باشند و امانت را ادا کنند.
* از جدال و نزاع بیهوده ای که سودی برایشان ندارد دوری کنند و خاموشی را پیشه خود سازند .
* به همدیگر روی آورند و به دیداروملاقات هم بروند « فان ذلک قربه الیَّ» زیرا اینکار موجب نزدیکی به من است .
* آنان خود را به دشمنی و بدگویی با یکدیگر مشغول نسازند ، زیرا با خود عهد کرده ام که اگر کسی چنین کاری انجام دهد و دوستی از دوستانم را ناراحت کند یا به خشم آورد ، خداوند را بخوانم تا او را دردنیا با شدیدترین عذابها مجازات کند و درآن سرا نیز از زیانکاران خواهد بود.
* به ایشان بگو : همانا پروردگار نیکوکارانشان را آمرزیده و ازخطای گنهکارانشان درگذشته است ، مگرکسانی که به خدا شرک ورزیده یا دوستی از دوستانم را آزرده ، یا کینه آنها را با دل بگیرد . بدرستی که خداوند او را نخواهد بخشید تا آنکه از کردار ناشایست خویش دست بکشد ، هر گاه از این اعمال نادرست دوری گزیند ، آمرزش خدا را شامل خود گردانیده است وگرنه ، روح ایمان از قلبش بیرون رفته و ازولایت ماخارج گشته است و بهره ای از ولایت ما نخواهد برد « و اعوذبک من ذلک »
روزی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از حضرت امام هادی علیه السّلام شنید که فرمود : همانا پروردگار ، ابراهیم را دوست خود گرفت، زیرا که او برحضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیتش علیهم السّلام بسیار صلوات می فرستاد.
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام می فرماید : روزی درمحضر مبارک امام جواد علیه السّلام بودم . عرض کردم : ای فرزند رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم حدیثی از پدران بزرگوارت علیهم السّلام برای من روایت فرمائید . حضرت امام جواد علیه السّلام فرمود : پدرم علیه السّلام از جدّم علیه السّلام و او از پدرانش علیهم السّلام و آنان از حضرت امیرمؤمنان علیه السّلام روایت کرده اند که فرمود :
*هر کس خود را بی نیاز بداند ( در امور مهم بدون مشورت عمل کند ) خود را درخطر افکنده است.
*هر کس در دام خودبینی افتاد ، نابود خواهد شد.
*هر کس یقین کند آنچه را می دهد عوض دارد هرگز در بخشش و احسان کوتاهی نخواهد کرد.
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام روایت فرماید که حضرت امام جواد علیه السّلام فرمود : که وجود مقّدس حضرت امیرالمؤمنین علی ابن ابیطالب علیه السّلام فرمود :ارزش هر کس به اندازه اعمال نیکوی اوست .
حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام به محمّد بن مسلم فرمود :مردم تو را گول نزنند ، زیرا که مسئولّیت کارهای تو ، به خودت متوجّه است و به آنها ارتباط ندارد ، ایّام عمرت را به کارهای بیهوده نگذران ، روزهای زندگی را به چون و چرا به هدرمده ، زیرا همراه تو کسانی هستند که کارهای روزانۀ تو را محاسبه و یادداشت می کنند . اگر عمل نیکی را انجام دادی ، گرچه کوچک باشد ، حقیر مشمار ، برای اینکه آن را خواهی دید در جایی که تو را خشنود سازد ، و اگر کار بدی انجام دادی ، آن را نیز کوچک مشمار زیرا که به تو خواهد رسید در هنگامی که تورا بدحال سازد ، و نیکی کن ، بدرستی که من چیزی را ندیدم که انسان ر ا از زودتر به مقصد رساند از عمل خوبِ تازه ای که در مقابل گناه کهنه ای انجام دهد .
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام روایت فرماید که روزی به وجود مقدّس حضرت امام جواد علیه السّلام عرض کردم : ای فرزند رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم حدیثی از پدران بزرگوارت علیهم السلام برای من روایت فرمائید . حضرت امام جواد علیه السّلام از قول پدر وجّد و از وجود مقدّس حضرت امیر المومنین علیهم السّلام روایت فرمود که :
المرء مخبوءٌ تحت لسانه.
دانش و شخصیت هر کس در زیر زبانش مخفی است .
ما هلک امرء عرف قدره.
هر کس قدر خود را بشناسد ، هلاک نمی شود .
التّدبیر قبل العمل یومنک من النّدم
تدبیر و اندیشیدن پیش از انجام هر کار ، تو را از پشیمانی نگه می دارد .
پرسش حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) از امام رضا (ع)درباره مقام حضرت ابوطالب (ع):
حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام در نامه‌ای از محضر امام رضا علیه‌السلام در مورد ایمان ابوطالب سؤال نمود. امام رضا علیه‌السلام در جواب فرمود:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم. اگر در ایمان ابوطالب شک کنی، سرنوشت تو آتش جهنّم است.
نورانیّت وضو :
حضرت عبدالعظیم(ع) : امام هادی (ع) فرمودند :
« هنگامی که خداوند با موسی بن عمران (ع) سخن می گفت ، موسی گفت : خدایا ! پاداش کسی که از خوف تو ، وضو را کامل کند ، چیست ؟ خداوند فرمود: او را در روز قیامت در حالی برمی انگیزانم که نوری در میان دو چشمش می درخشد.»
برپایة این حدیث ، یکی از آثار وضو ، نورانیّت چهره در قیامت است . در این باره چند نکته قابل توجّه است :
1) نقش عبادت در نورانیّت جان، اختصاص به وضو ندارد؛ بلکه انواع کارهای نیکو، اگر با قصد قربت و انگیزة الهی انجام شوند ، موجب نورانیّت جان و افزایش بصیرت دورنی اند. در حدیثی از امام علی u آمده :
هر کار حقّی ، حقیقتی دارد و با هر کار درستی ، نوری همراه است . 1
بنابراین ، نورانیّت حاصل از وضو باید خصوصیتی داشته باشد که موجب امتیاز ان از سایر نیّت هاست.
2) بر پایة حدیث یاد شده ، ویژگی نورانیّتی که از وضو پدید می آید ، این است که در تاریکی قیامت ، به صورت درخشش خاصّی در چهرة اهل ایمان، نمودار می گردد .
3) براساس شماری از احادیث ، نقش وضو در نورانیّت امّت اسلامی ، بیش از سایر امّت هاست. چنان که از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم گزارش شده که فرمود : خداوند در روز قیامت اُمّت مرا از میان امّت ها ، انسان هایی نشـان دار و پیشـانی سفید از آثار وضـو ، برمی انگیـزد. 2
جمع بندی این حدیث واحادیث مشابه آن ،3 با حدیثی که در متن آمد ، این است که یکی از امتیازات امّت اسلامی بر سایر امّت ها ، این است که سایر امّت ها در اثر وضو، تنها با چهرة نورانی محشور می شوند ؛ ولی مسلمانان ، سر تا پا نورانی هستند .
4) برکات وضو تنها در نورانیّت قیامت خلاصه نمی شود؛ بلکه طهارت ناشی از آن ، در زندگی دنیوی انسان نیز مؤثّر است . در حدیثی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده که فرمود : به طهارتت بیفزا که خداوند، عمرت را زیادتر می کند . اگر می توانی در شب و روز با طهـارت باشی ، چنیـن کـن؛ چـرا که اگـر با طهـارت بمیـری ، شـهـید مـرده ای . 4
بر این اساس، یکی از دستورالعمل های مهم برای سیر و سلوک و تهذیب نفس ، این است که سالک همیشه با وضو باشد .
برگرفته از : حکمت نامة حضرت عبدالعظیم (ع) ، ص 117 -119
1) الکافی ، ج2 ، ص 54 ، ح 4
2) دعائم الإسلام ، ج 1 ، ص 100
3) میزان الحکمه ، واژه « وضو» ، آثار وضو
4) الأمالی ، مفید ، ص 60
-----------------------------------------------------------------------------------------
برکات روزه ماه رمضان
حضرت عبدالعظیم (ع) : امام هادی (ع) فرمودند :
« هنگامی که خداوند با موسی بن عمران (ع) سخن می گفت ، موسی گفت : پروردگارا ! پاداش کسی که برای رضای تو ، روزة ماه رمضان را بگیرد ، چیست؟ فرمود: ای موسی!
او را در روز قیامت ، در جایی قرار خواهم داد که از هول و وحشت آن روز نترسد.»
از منظر احادیث اهل بیت علیهم السّلام ماه رمضان ، ماهِ ضیافت و مهمانی خداوند منّان ، و خدا خود ، میزبان روزه داران است .
در این مهمانی ، برکات فراوانی نصیب روزه داران می گردد ، مانند : ملکة تقوا و توان پرهیز از گناهان و مقاومت در سختی ها ، دوری از شیطان و آتش دوزخ ، صحّت و سلامت بدن ، نور معرفت و حکمت ، و نزدیکی به خدا . 1
یکی از برکات مهمّ روزه داری در ماه رمضان که در حدیث یاد شده به آن اشاره گردیده ، امنیّت و آرامش در روز قیامت است . در این باره دو روایت نقل شده است :
یکی از امام هادی (ع) از طریق حضرت عبدالعظیم (ع) - که ملاحظه شد- و دیگری از امام باقر(ع) که طبق آن ، خداوند متعال در پاسخ موسی (ع) می فرماید :
ای موسی ! بهشـت من ، برای اوست و برای اوست ایمنی از هر هراسـی
در روز قیـامـت و آزادی از آتـش دوزخ . 2
1) در هر دو حدیث ، تأکید شده که این پاداش برای کسی است که در روزه داری ، قصد قربت داشته باشد و برای رضای خدا روزه بگیرد .
2) آرامشی که در قیامت برای روزه دار پدید می آید ، در واقع ، حاصل تقوایی است کهدر دنیا در نتیجة این عمل عبادی برای روزه دار حاصل شده است3 و این پیشگویی در قرآن کریم نیز مورد تأیید قرار گرفته ، آن جا که فرمود:
«مردم با تقوا [در قیامت] در جایگاهی امن قـرار دارنـد.» 4
3) این حدیث نشان می دهد که در دین موسی (ع) نیز روزة ماه رمضان ، واجب بوده است .
برگرفته از حکمت نامة حضرت عبدالعظیم (ع) ص 129 -130
1) برای توضیح برکات یاد شده ، ر.ک: ماه خدا .
2) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 89 ، ح 68 ، بحارالانوار ، ج 96 ، ص 364 ، ح 34
3) سوره بقره ، آیه 183
4) سوره دخان ، آیه 51
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
بـرکـات نمـاز
حضرت عبدالعظیم (ع) : امام هادی (ع) فرمودند :
« آن گاه که خداوند با موسی سخن گفت، گفت : خدایا! پاداش کسی که نمازها را در وقتش به جا آورد ، چیست؟ خداوند فرمود: خواستش را اجابت و بهشتم را بر او مباح می کنم.»
نماز ، برکات فراوانی برای زندگی مادّی و معنوی1 و دنیوی و اخروی انسان دارد که در این حدیث ، به دو اثر از آثار آن اشاره شده است :
1) اجـابـت دعـا :
یکی از موارد استجابت دعا ، پس از گزاردن نماز است . این اثر در احادیثِ یاد شده و احادیث دیگری مورد تأکید قرار گرفته است ، مانند آنچه از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده که فرمود :
کسی که نمـاز واجبی را انجام دهد ، در نزد خدا یک دعای مسـتجاب دارد . 2
البته این درصورتی است که مانعی برای اجابت دعا وجود نداشته باشد . 3
2) جـواز ورود بـه بهـشت :
دوّمین اثر نماز ، این است که نمازگزار در جهان پس از مرگ، می تواند از نعمت های بهشت جاوید ، بهره مند گردد. در احادیث فراوانی به این اثر اشاره شده است ، مانند آنچه از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده که فرمود:
نمـاز کلیـد بهـشـت اسـت . 4
این تعبیر ، مانند تعبیر «اباحة بهشت برای نمازگزار» ، حاکی از نقش تکوینی نماز برای بهره گیری از نعمت های بهشتی است ، بدین معنا که افراد بی ایمان و بی نماز، در نظام تکوینی عالم آخرت نمی توانند از نعمت های الهی استفاده کنند ، چنان که اهل بهشت در پاسخ اهل دوزخ که از آنها درخواسـت می کنند از نعـمت هایی که برخـوردارند به آنها نیز بدهند، می گوینـد :
«خداوند، آن دو را بر کافران حرام کرده.» 5
این حرمت، حرمت تشریعی نیست ؛ بلکه حرمت تکوینی است.
برگرفته از : حکمت نامة حضرت عبدالعظیم (ع) ، ص 124 – 125
1) برای آشنایی با همة آثار و برکات نماز ، ر.ک: فرهنگ نامة نماز از همین مؤلّف
2) الأمالی ، مفید ، ص 118
3) برای آگاهی از موانع اجابت دعا، ر.ک: نهج الدعاء ، از همین مؤلّف
4) سنن الترمذی ، ج 1 ، ص 10 ، ح 4
5) سوره اعراف ، آیه 50
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تـلاوت کـلام خـدا
حضرت عبدالعظیم (ع) : امام هادی (ع) فرمودند :
« هنگامی که خداوند با موسی بن عمران (ع) سخن می گفت، موسی گفت :
«خدایا! پاداش کسی که کتاب حکمت تو را در نهان و آشکارا بخواند ، چیست؟
فرمود: ای موسی! او از صراط ، مانند برق خواهد گذشت.»
این حدیث دربارة تشویق و تأکید بر تلاوت (خواندن) و مطالعة کتاب خداست. در این باره نکات ذیل ، قابل توجّه است :
5) یکی از نام های تورات، «حکمت» بوده است ، همان طور که قرآن کریم نیز «حکمت» نامیده شده است.1
6) تعبیر «حکمت» به جای تورات ، اشاره به این است که کتاب های آسمانی سراسر، علم و حکمت اند و از این رو خواندن و مطالعه و بهره گیری از رهنمودهای حکیمانة آنها برای همه، ضروری است .
7) تأکید بر خواندن حکمت الهی در آشکار و نهـان ، اشاره به این معانی است :
یک. قاریان با اخلاص کتاب خدا، کسانی هستند که به قرائت آشکار آن ، اکتفا نمی کنند؛ بلکه در نهان نیز با آن سر و کار دارند. اکتفا به قرائت آشکار و امتناع از قرائت نهان، نشانة ریاکاری و خودنمایی قاری است.
دو. قرائت آشکار کتاب خدا به دلیل فرهنگ سازی عمومی و بهره گیری همگانی ، و قرائت نهان، به جهت بهره گیری فردی از آموزه های آن ، ضروری است .
سه. قرائت آشکار، مقدّمة قرائت نهان و بهره گیری عملی از کتاب خداست و کسی حقیقتاً کتاب خدا را تلاوت می کند که به آن عمل نماید، چنان که در قرآن آمده: «کسانی که به آنها کتاب [آسمانی] دادیم، آن را چنان که حـقّ تلاوت آن است ، تلاوت می کنند.» 2
در حدیثی از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در تفسیر «حقّ تلاوت» آمده که : مقصود ، آن است که از آن (کتاب خدا) ، چنان که شایسته است ، پیروی می کنند. 3
برگرفته از : حکمت نامة حضرت عبدالعظیم (ع) ، ص 131 – 132
1) برای آشنایی با نام های قرآن ، ر.ک: شناخت نامة قرآن از همین مؤلّف
2) سوره بقره ، آیه 121
3) ر.ک: میزان الحکمه ، ج 9 ، ص 348 « حقّ تلاوت»
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
مباهـات خـدا به نمـازگزار
حضرت عبدالعظیم (ع) : امام هادی (ع) فرمودند :
« در مکالمة خداوند با موسی بن عمران ، موسی (ع) گفت :
«خدایا! پاداش کسی که گواهی دهد من فرستاده و پیامبر تو هستم و تو با من سخن گفته ای ، چیست؟ فرمود: ای موسی! فرشتگان من، پیش او می روند و او را به بهشتم بشارت می دهند .
موسی گفت: خدایا! پاداش کسی که در پیشگاه تو بایستد و نماز بخواند، چیست ؟
فرمود : به رکوع و سجود و قیام و قعود او به فرشتگانم مباهات خواهم کرد ، و کسی را که من به او به فرشتگانم مباهات نمایم، عذاب نخواهم کرد .»
افزون بر حدیثی که ملاحظه شد، در احادیث اهل بیت علیهم السّلام ، بارها بر این نکته تأکید شده که عبادت برخی از بندگان ، موجب مباهات خداوند متعال نزد فرشتگان است ، مانند: عبادت جوان، که بر پایة حدیثی ، خداوند متعال ، خطاب به فرشتگان نسبت به عبادت جوان، این چنین مباهات می نماید :
بنده ام را بنگرید که برای من ، خواسته های نفس خود را کنار نهاده است . 1
همچنین کسانی که برای خدا آزار دیگران را تحمّل می کنند،2 یا نافلة شب را در روز قضا می نمایند،3 یا در بیابانی بی آب و علف ، به تنهایی به نماز می ایستند، یا در شب زنده داری ، در سجده به خواب می روند ، یا در جبهة نبرد با دشمن در حالی که یارانشان فرار کرده اند، مقاومت می کنند و به شهادت می رسند،4 موجب مباهات خدا نزد فرشتگان می شوند .
نظیر این احادیث ، فراوان است : برای توضیح این گونه احادیث ، دو مسئله باید روشن شود :
1) مباهات به معنای بالیدن، نازیدن و اظهار فخر نمودن است و مباهات خدا نزد فرشتگان، بدین معناست که او کارهای نیک انسان های شایسته را به رخ فرشتگان می کشد و می فرماید: این ها ، همان کسانی هستند که شما آفرینش آنها را مورد پرسش قرار دادید و گفتید : آیا در زمین ، کسی را قرار می دهی که در آن فساد کند و خون ها را بریزد؟ و من در پاسخ شما گفتم: من چیزی را می دانم که شما نمی دانید . 5
آنچه فرشتگان نمی دانستند ، این بود که انسان از استعدادی برخوردار است که اگر از آن درست استفاده کند ، به نقطه ای از کمال دست می یابد که فرشتگان نمی توانند رسید .
2) با عنایت به آنچه در معنای «مباهات» بیان شد، معلوم می شود که چرا خدا به «نمازگزار» مباهات می کند . مباهات خدا به نمازگزار ، نشانة نقش بی بدیل نماز در سازندگی انسان و صعود او به قلّة کمالات انسانی است .
برگرفته از : حکمت نامة حضرت عبدالعظیم (ع) ، ص 120 – 122
1) الکافی ، ج 8 ، ص 392 ، ح 588 .نیز ، ر.ک: حکمت نامة جوان : ص 90 (افتخار خداوند به عبادت جوان)
2) الدعوات ، رواندی ، ص 20
3) وسائل الشیعه ، ج 4 ، ص 278 ، ح 15
4) وسائل الشیعه ، ج 5 ، ص 296، ح7
5) سوره بقره ، آیه 30
