بسم الله الرحمن الرحیم
تفسیر سوره مبارکه علق
اولین آیاتی که به پیامبر اعظم (ص) نازل شده است.
پیامبر اکرم (ص) قبل از چهل سالگی زیاد به غار حرا می رفت و با خدا راز ونیاز می کرد.
صبحگاه روز دوشنبه ای که مصادف بود با ۲۷ ماه رجب بود، فرشته وحی جبرائیل نازل شد واین آیات را خواند.
إقرأ ... بخوان ، پیامبر(ص) فرمود:«من نمی توانم بخوانم.» سه الی چهار مرتبه جبرئیل این ۵ آیه اول سوره مبارکه علق را خواند.
پیامبر (ص) بعدها فرمودند: «این دفعه سوم وچهارم احساس کردم نوری از قلب من گذشت و این آیات را تکرار کردم.»
معجزه دین ما کتاب قرآن است. در دین ما کتاب، دانایی و قلم مبارک هستند.
إقرَأ بِاسمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ ...بخوان به نام پروردگارت که آفرید.
«رَبّ» یکی از اسمهای خداست که بیش از ۹۰۰ بار در قرآن آمده و به معنای صاحب است. «رَبُّ البَیتِ» یعنی صاحب خانه. این خانه بزرگ و این جهان پهناور صاحبی دارد وصاحب آن الله است.
همه موجودات عالم وهمه ما یک صاحبی داریم و او الله است. او ما را تربیت می کند.
ما وقتی می خواهیم کاری کنیم باید با نام او آغاز کنیم.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مسلمانان؛ هر کار کوچک یا بزرگ، مادی یا معنوی را با نام خدا آغاز کنید وآن را مبارک گردانید.»
در زمان نزول این آیات در دنیا در کشورهای دیگر مدرسه وجود داشته، ولی اسلام یک دانشگاه جدیدی را افتتاح کرد وتفاوت آن با علوم کشورهای دیگر در دانشی به نام خدا بود، به رنگ خدا.
هر علمی که می خوانیم، باید به نام خدا بخوانیم.همه باید برای خدا درس بخوانیم.
وقتی هم درس به پایان رسید ومدرک گرفتیم ، آن فنون ودرس را در راهی که خدا می پسندد بکار بگیریم.
این تفاوت داشگاهی است که پیامبر (ص) آورده است.
بخوان به نام پروردگارت...الَّذی خَلَقَ...خدایی که آفرید این جهان پهناور را. گل سرسبد خلقت انسان است. خَلَقَ الاِنسانَ مِن عَلَقٍ...علق یعنی خون بسته وچسبنده...
آفرینش انسان از یک چیز بسیار کوچک است، به نام نطفه. این نطفه وقتی رشد می کند به شکل خون بسته وچسبیده که به دیواره رحم مادر می چسبد و به رشد ادامه می دهد.
اندازه اولیه بسیار کوچک است، کم کم اندازه ماش، بعد به اندازه عدس وآرام آرام خداوند آن را تصویر می کند ودست وپا وچشم و...شکل می گیرد.
بخوان به نام چنین خدایی که هر چه داری مال خداست.
اِقرَأ وَ رَبُّکَ الاَکرَمُ...بخوان و بدان خدای تو از هر کریمی کریم تر است.
کریم یعنی بزرگوار، کریم یعنی بخشنده.
خدای اسلام، کریم است و می خواهد انسانها را به بزرگی برساند.
مکتب اسلام مسلمانان با شخصیت پرورش می دهد.
الَّذی عَلَّمَ بِالقَلَمِ...کسی که یاد داد با قلم
در سوره قلم خداوند به قلم ونوشته ها قسم خورده، پس چیز با ارزشی است.
عَلَّمَ الاِنسانَ ما لَم یَعلَم...چیزی را به انسان یاد داد که خودش نمی توانست یاد بگیرد.
به او یاد داد که تو هستی و چه توانایی هایی داری وچه کسی تو را به این دنیا آورده است و چه وظایفی باید اینجا انجام بدهی واز اینجا به کجا می روی.
این ۵ آیه آغاز بعثت پیامبر (ص) است.
پیامش برای ما مسلمانان این است که ای مسلمانان؛ دنبال دانایی ودنبال کسب علم وآگاهی باشید.
اهل مطالعه وعلم باشید وکرسی های علمی را بدست بگیرید.
مسلمان بی سواد ننگ است.
پیامبر (ص) فرمودند: «یاد گرفتن علم فریضه و واجبی است بر هر مرد وزن مسلمانی».
به خاطر همین آیات مسلمانان در طی چندین سال یعنی قرن اول ودوم دنیا را گشتند وهمه علوم را فرا گرفتند واز قرن سوم مسلمانها استاد شدند وتا قرن هشتم ادامه یافت.
از قرن هشتم به بعد آرام آرام مسلمانان تنبلی پیشه کردند وکم کاری کردند وباعث شد اروپایی ها از آنها سبقت بگیرند.
چهل وچند ساله که رهبر عظیم الشان انقلاب هر زمان با دانش آموزان ودانشجویان وفرهنگیان و سایر افراد صحبت دارند، سفارش می کنند به اینکه مسلمانان باید رتبه های اول علوم را در جهان بدست بیاورند.
اولین آیاتی که از آسمان آمده درباره خواندن ونوشتن وکتاب ومطالعه است.
مسلمانان در جنگ بدر با اینکه جمعیت وسلاح کمتری داشتند، ولی به مدد الهی پیروز شدند.
عده ای از مشرکان را کشتند وعده ای را در جنگ به اسارت گرفتند. در قبال آزادی اسرا یا پول می گرفتند ویا هر اسیری که ۱۰ مسلمان را با سواد می کرد آزاد می شد.
بسیاری از مفسران شیعه وسنی معتقدند این ۵ آیه اول سوره علق در روز مبعث نازل شده است.
آیات بعدی بعدا نازل شده است.
کَلّا اِنَّ الاِنسانَ لَیَطغَی...این انسانی که خدا او را آفریده وجهان را برایش خلق کرده قدردانی نمی کند وطغیان می کند واهل سرکشی است.
اَن رَءاهُ استَغنَی....چون خودش را بی نیاز احساس می کند.
پول، پست، زور وعلم، اینها چیزهایی است که این بشر را مست می کند.
انسان طغیانگر خودش را بی نیاز از دین می داند و مغرور می شود.
اِنَّ اِلَی رَبِّکَ الرُّجعَی...بدرستی که آینده وسر وکار شما با پروردگار است.
باز گشت شما به سوی خداست.
نزد خدا باید جواب گذران عمر وزندگی را بدهی.
با مرگ همه چیز تمام نمی شود، بلکه بازگشت همه به سوی پروردگار است.
یاد قیامت ما را تربیت می کند.
از این جا به بعد داستان ابوجهل به میان می آید.
اسم واقعی ابوجهل ابوالحکم بود؛ یعنی پدر دانش بوده است، او فردی با سواد وصاحب حکم وشاعر وهمچنین رئیس شورای مکه بوده ولی علمش او را کمک نکرد...ابوجهل گفته: «من از هیچ کاری مثل نماز بدم نمی آید».
پیامبر (ص) وقتی از غار حرا پایین می آمدند، دوباره جبرئیل نازل شد ودستور وضو ونماز را داد؛ یعنی نماز از روز اول واجب بود.
پیامبر ما همراه حضرت علی (ع) وحضرت خدیجه (س) نماز می خواندند.
ابوجهل وقتی پیامبر در حال نماز بودند، جلو آمد تا به ایشان اهانت کند.
او می خواست با لگد به پیامبر در حال سجده آسیب بزند. چند قدمی رفت و دوباره متوقف شد . از او پرسیدند: «چه شد؟» گفت: «بین خودم واو خندقی از آتش دیدم و کرکس هایی که به سمت من حمله ور شده اند».
بعدها پیامبر فرمودند: «اگر ابوجهل جلوتر می آمد، فرشتگان خدا اورا قطعه قطعه می کردند وهر قطعه را در یک دور دست می انداختند».
نماز تشکر از خداست وابوجهل از نماز و بخصوص سجده بیزار بود.
نماز پاک شدن دل است؛ یعنی شستشوی دل .
آنها مقابل بت ها تعظیم می کردند، ولی مقابل الله نه.
این نماز خواندن وکرنش در مقابل خدا در سطوح مختلف علمی متفاوت است و بر می گردد به نوع علمی که انسان می آموزد.
در اسلام راستین هر چه فرد سوادش بیشتر باشد، باید عشق وعلاقه اش به نماز بیشتر باشد.
اَرَأیتَ الَّذی یَنهَی...عَبدًا اِذا صَلَّی...
ترجمه «اَرَأیتَ» یعنی نظر شما چیست؟ در عربی به معنای «اَخبِرنی» یعنی به من خبر بده، است.
نظر شما چیست راجع به کسی که از نماز بنده ما جلوگیری می کرد؟
پیامبر در حال نماز بود وابوجهل از نماز ایشان جلوگیری می کرد.
اَرَأیتَ اِن کانَ عَلَی الهُدَی...این آقایی که نماز می خواند، اگر مردم را به راه درست هدایت کند، باید با او اینگونه رفتار کنید؟ مثلا شکمبه شتر روی او بریزید؟
ابوجهل برای کسی که موقع نماز به پیامبر بی احترامی می کرد، جایزه می داد.
اَو اَمَرَ بِالتَّقوَی ...یا کسی که مردم را به پاکی ودرستی دعوت می کند.
اَرَأیتَ اِن کَذَّبَ وَ تَوَلَّی...نظر شما چیست وقتی آقایی مثل ابوجهل می گوید: همه چیز اعم از خدا و قیامت دروغ است و مسخره می کند وپشت می کند؟
آیا عاقبت نیکو کار وبدکار یکی است؟
اَلَم یَعلَم بِاَنَّ اللهَ یَرَی...آیا انسان نمی داند که خدا اورا می بیند؟
اگر ما در جایی باشیم که دوربین باشد، با جایی که در منظر دید نیستیم، یکسان عمل نمی کنیم.
این جهانی که خدای حکیم آفریده، جای جای آن دوربین هست وحرف ها واعمال ما ثبت وضبط می شود.
خدا هر لحظه شاهد ما وکارهای ما است.
یکی از شاگردان علامه طباطبایی (ره) در اوخر عمر ایشان علت موفقیت ایشان را می پرسید وایشان می فرمود: «وقتی در نجف درس می خواندم وخدمت استادم سید علی قاضی (ره) رسیدم وبه ایشان عرض کردم، راهی ایران هستم ونصیحتی بفرمایید، ایشان فرمودند: محمدحسین هیچگاه این آیه را فراموش نکن...اَلَم یَعلَم بِاَنَّ اللهَ یَرَی...آیا انسان نمی داند که خدا اورا می بیند؟
علامه طباطبایی (ره) میفرماید: هر جا می خواستم پایم را کج بگذارم، این آیه جلوی چشمم می آمد».
کَلّا لَئِن لَم یَنتَهِ لَنَسفَعًا بِالنّاصِیَةِ...این گونه که ابوجهل فکر می کند نیست.
درست است که جمعیت وامکانات آنها بیشتر است، ولی حق با پیامبر است.
وقتی سوره الرحمن نازل شد، پیامبر(ص) فرمودند: «یک جوان جگر دار وشجاع می خواهم برود واین سوره را بین مشرکین بخواند».جوانی لاغر اندام داوطلب شد ووقتی سوره الرحمن را بین کفار خواند، ابوجهل سیلی محکمی به او زد.
در جنگ بدر وقتی ابوجهل زخمی روی زمین افتاده بود، همان جوان لاغر اندام بالای سر ابوجهل رفت وگفت: «در چه حالی؟»
حق همیشه حاکم می شود.
اینطور نیست که ابوجهل فکر می کند...کَلّا لَئِن لَم یَنتَهِ لَنَسفَعًا بِالنّاصِیَةِ...اگر این آقا دست بر ندارد....
«ناصیه» موهای جلوی سر را گویند.
یعنی این ابوجهل وافرادی مثل ابوجهل، موهای جلوی سرشان را می کشیم.
ناصِیَةٍ کاذِبَةٍ خاطِئَةٍ...موهای جلوی سر آن دروغگو وخطاکار را می کشیم.
فَلیَدعُ نادِیَهُ...او هم دوستانش را صدا بزند.
ما هم ....سَنَدعُ الزَّبانِیَةَ....ما هم ماموران عذابمان را صدا می کنیم.
آیه اخر سوره علق سجده واجب دارد.
معنای آیه اخر...رسول ما؛ از کسی مثل ابوجهل اطاعت نکن، به نماز وسجده ات ادامه بده که نماز وسجده ات تورا به ما نزدیک می کند.
چکیده سوره علق این است که اسلام می گوید: «دنبال علمی برو که آخرش بندگی و سجده واطاعت پروردگار باشد.»
خداوندا شیرینی بندگیت را به ما بچشان. آینده امت اسلامی را خوش تر از حال وگذشته تقدیر بفرما. الهی آمین
