به یاد کربلا دلها غمین است دلا خون گریه کن چون اربعین است
پیام خون خطاب آتشین است بقاء دین ، رهین اربعین است
که تاریخ پراز خون وشهادت سراسر اربعین در اربعین است
بسوز ای دل که امروز اربعین است عزای پورختم المرسلین است
مرام شیعه درخون ریشه دارد نگهبانی زخط خون چنین است
(جواد محدثی )
حسین مشعل است ،حسین کشتی نجات است ،حسین کشته اشک است ،حسین خون خداست اینها ودهها لقب دیگر دروصف امامی گفته شده است که باب نجات امت شد وحب او نخ تسبیح وحدت اسلامی (حب الحسین یجمعنا )گردید .
پس از سالها عزاداری ونوحه سرایی واشک وسینه زنی که همه مصادیقی برای ابراز علاقه ونمادی برای بزرگداشت وزنده نگه داشتن نام ویاد آن امام شهید بود ، سالهایی است که پیاده روی ازنجف به کربلا نیز باب گشته است واخیرا به نماد خیزش وحرکت تمدن ساز بدل گشته است و تمام آزادگان جهان وعاشقان نهضت حسینی رادریک کانون زمانی (اربعین )ومکانی (مسیرهای منتهی به کربلا )جمع می کند وعلاوه بر ترویج فرهنگ عشق وایثاروارادت به زوار که در برپایی موکبها خود می نماید نماد هم افزایی وهم گرایی و وحدت همه منتظران ظهور از سرتاسر عالم می باشد.
*************
معارف وفرهنگ اسلامی در قالب آیات وروایات به مارسیده است وعلاوه برقرآن «سنت » یکی ازمبانی تعیین و حجیت معارف می باشد سنت یعنی سیره ورفتار وگفتارپیامبراکرم (ص) وائمه اطهار(ع) وامضاء وتقریر آنان تعیین کننده راه وروش ماست .«امام» یعنی پیشرو وقافله سالار و هدایت کننده کاروان بشری برای تایید وزنده نگهداشتن این مسیر آموزه های فراوانی وارد شده است که به مواردی اشاره میکنیم .
تعیین ثواب برای زیارت در دوران حیات و پس از شهادت و زیارت خوانی از راه نزدیک و دور و ارج نهادن و تعیین ثواب برای خدمت به زائرین حرم حضرات بویژه امام حسین علیه السلام .ارزشمندسازی عزاداری و نوحه سرایی ومصیبت خوانی و برگزاری مجالس روضه درمساجد و خانه ها درایام پاسداشت شهادت ها ، فضیلت گریه واشک وگریستن وگریاندن ، ارزش خاک وتربت و جواز سجده بر آن وشفا خواهی از آن ،استجابت دعا درحرمها وزیرقبه امام حسین (ع) ،توسل واستشفا وسلام ونماز برای آن حضرت ،سیاه پوشی وپرچم زنی ،ونصب کتیبه درمساجد وحسینیه ها ، ارزشمندی آب دادن وآب نوشیدن به نام ایشان همراه با (السلام علیک یا ابا عبدالله ) ساخت ضریح وحرم وقبه وبارگاه وگنبد وگلدسته وصحن ورواق وسقاخانه ،ارزشمندی نام گذاری فرزندان به نام ائمه اطهار(ع) ، واخیرا نیز(پیاده روی اربعین) ازشهرهای اطراف به سمت کربلا نیز برای تثبیت وترویج فرهنگ حسینی نمادین گشته است.
**************
تاریخچه :
«اربعین »
چهل وچهلم درفرهنگ اسلامی ومعارف عرفانی چایگاه ویژه دارد. حفظ چهل حدیث وچله نشینی برای رفع حاجات ویارسیدن به مقامات عرفانی ،کمال عقل در چهل سالگی ازاین موارد است .درفرهنگ وتاریخ اسلامی وشیعی اربعین وچهلم روزشهادت امام حسین علیه السلام که مطابق روز بیستم ماه صفراست مورد توجه مردم می باشد که با برگذاری دسته های عزاداری درشهرهای مختلف بویژه در کربلا ونجف آن را گرامی میدارند .شروع این حرکت به سفر جابربن عبدالله انصاری وعطیه عوفی برمی گردد که در سال ۱۲۸۱ قمری با پای پیاده از مدینه حرکت کردند و در صبح اولین اربعینی که از شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گذشت، به کربلا رسیدند و طبق آنچه که در منابع معتبرشیعه مشهود است، در روز اربعین حضرت زینب کبری (س) و امام سجاد همراه با هشتاد و چهار نفر وارد کربلا شدند و پس از گفتگو با جابربن عبدالله انصاری، قبر مطهر امام (ع) را زیارت کردند و از آنجا زیارت اربعین آغاز شد.
مردم هم در پاسداشت اموات وعزیزان از دست رفته خود در چهلمین روز درگذشت آنان مجلس گرفته وخیرات وصدقات می دهند . پیروزی انقلاب اسلامی نیزتاحدی مرهون احیا سنت اربعین بود که در اربعین شهدای قیام قم ، مردم تبریزتظاهرات کردند وشهیددادند وسپس اربعین شهدا مردم تبریز واربعینهای سلسله ای موجب رسیدن انقلاب اسلامی به ایستگاه 22بهمن گردید.
زیارت اربعین خود فضیلت زیادی دارد علاوه برآن به شیوه« پیاده روی » قدر وارزش والاتری دارد.
به نقل شیخ طوسی امام حسن عسکری علیه السلام فرموده اند: علامات المومن خمس: صلاه احدی و خمسین و زیاره الاربعین والتختم فی الیمین و تعفیر الجبین والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم. علامات مومن پنج چیز است: 51 رکعت نمازگذاردن در هر شب و روز (17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نافله) و زیارت اربعین و انگشتر در دست راست کردن و بر خاک سجده نمودن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.
روایات متعددی در خصوص زیارت امام حسین (ع) با پای پیاده داریم که اجر و ثواب معنوی زیادی دارد. به حدیثی از امام صادق (ع) در اهمیت زیارت امام حسین (ع) با پای پیاده اشاره میکنیم:
قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ (ع):
یَا حُسَیْنُ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ص. إِنْ کَانَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَیِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ [الْمُفْلِحینَ الْمُنْجِحِینَ]حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص. یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى.
اى حسین! کسى که از منزلش بیرون آید و قصدش زیارت قبر حضرت حسین ابن على (ع) باشد، اگر پیاده رود خداوند منّان به هر قدمى که برمى‌دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‌فرماید تا زمانى که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف، حق تعالى او را از رستگاران قرار مى‌دهد تا وقتى که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام او را از فائزین محسوب مى‌کند تا زمانى که بازگردد، در این وقت فرشته‌اى نزد او آمده و مى‌گوید: رسول خدا (ص) سلام رسانده و به تو مى‌فرماید: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته‌ات آمرزیده شد.
به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان شیعه در بین شیعیان رایج بوده‌است، ولی سندی برای آن ارائه نشده. سید محمدعلی قاضی طباطبایی، راهپیمایی اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.
گفته شده‌است این سنت فراموش شده را محدث نوری (زادروز:۱۴ دی ۱۲۱۷ خورشیدی تاریخ مرگ: ۸ مهر ۱۲۸۱ خورشیدی) احیا کرد.
این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش نیز با وی بودند. «محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم اباعبدالله حسین (علیه السلام) رفت.
از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین (علیه السلام) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که خود بار‌ها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین می‌گوید: « بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش (علیه السلام) زیارت کند، هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد،
مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت (ره) فرمودند :
امام زمان (عج) پس از ظهور، خود را به واسطه امام حسین (ع) به همه عالم معرفی می‌کند. بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین (ع) را شناخته باشند و پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت برای این کار است.
************
چرا حرم حضرت عبدالعظیم علیه السلام ؟
اکنون چند سالی است که شیعیان دلسوخته و پرشوری که فرصت وامکان حضور درکربلا وزیارت اربعین از نزدیک را ندارند سنت پیاده روی وزیارت اربعین را در تهران و از میدان امام حسین (ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم علیه السلام با عنوان «جاماندگان »برگزارمی نمایند.
سوال این است وجه این حرکت و جایگزاری چیست ؟
ابتدا باید گفت بدعت عنوانی است که انسان عملی را که در دین نیست وارد دین نماید وعنوان جدیدی باب نماید اما برخی اعمال تحت عنوان کلی تری می گنجند. مثلا احترام به دیگران لازم است اما مصادیق آن ممکن است در زمانهای مختلف متفاوت باشد لذا تجلیل اربعین و پیاده روی آن از راه دور و به شیوه ای که ریشه دراحادیث دارد منعی ندارد وبدعت محسوب نمی گردد.
جایگاه و مقام حضرت عبدالعظیم نزد ائمه اطهار علیهم السلام
حضرت عبدالعظیم علیه السلام دارای ویژگیهایی بود که شخصیت ایشان را ازدیگران مشخص تر میکرد.
1-به چهارواسطه از فرزندان امام حسن مجتبی بود واز ذریه وسلاله خاندان پیامبراکرم (ص) بود. 2ـ خلوص وصداقت داشت که با وجود قدرت علمی ونفوذ زیاد حاضر نشد حریم اطاعت امامان معصوم را نادیده بگیرد وقیام خودسرانه بکند. 3 ـ تلمذ وشاگردی در محضر سه امام معصوم علیهم السلام 4-ونقل اخباروروایات ازقول انان .وطبق فرموده امام صادق(ع) جایگاه وموقعیت شیعیان مارا به اندازه ای که از ما حدیث نقل می کنند ومعارف مارا درک می نمایند بشناسید. 5 ـ وکالت ونمایندگی امام هادی(ع) زیرا امام هادی (ع) به حماد رازی فرمود اذا اشکل علیک شی من اموردینک بناحیتک فسل عن عبدالعظیم الحسنی (ع) واقرا منی السلام »«هرگاه درمسائل دینی دران ناحیه به مشکلی برخورد کردی حکم آنرا از عبدالعظیم (ع) سوال کن وازقول من سلام اورابرسان » 6 ـ محمد بن همام می گوید درمجلس امام حسن عسگری (ع) ازحضرت عبدالعظیم سخن به میان امد فرمود اگر عبدالعظیم نبود میگفتم علی بن حسن بن زید بن حسن ازخود فرزندی به جانگذاشته است .7 ـ وقتی به حضورامام هادی رسید پس ازعرضه دین ،امام فرمود : مرحبا بک یا ابا القاسم انت ولینا حقا «خوش آمدی براستی تو ازیاران واقعی ما می باشی »
فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام
یکی از روش های تجلیل علمی و در نتیجه الگو سازی وسمبل سازی از شخصیت یک فرد برای جامعه، توصیه به احترام در زمان حیات ودوران پس ازمرگ یا شهادت است. یکی ازاین شیوه ها توصیه به زیارت است زیرا زیارت به معنی ارتباط قلبی وعاطفی بین زائر ومزور می باشد.
دراین راستا روایتی از قول برخی ازاهل ری نقل شده است که «دخلت علی ابی الحسن العسکری علیه السلام فقال این کنت ،فقلت :زرت الحسین بن علی علیه السلام فقال اما انک لو زرت قبرعبدالعظیم عندکم لکنت کمن زارالحسین علیه السلام «محضرامام عسکری رسیدم حضرت فرمود کجا بودی ؟عرض کردم به زیارت امام حسین علیه السلام رفته بودم فرمود مگرنمی دانی اگرقبرحضرت عبدالعظیم(ع) را که درشهرخودتان است زیارت کنی همانند آن است که امام حسین را زیارت کرده ای »(کامل الزیارات -بحارالانوارج102)
اکنون این سوال پیش می آید فلسفه این مقایسه وهمسان سازی دوزیارت چیست؟ بین شخصیت ونسب حضرت عبدالعظیم علیه السلام وامام حسین علیه السلام با ان عظمت وعضو اهل کسا وایه تطهیر وسید جوانان اهل بهشت وان همه مصیبت وزجرورنج در کربلا ودر نهایت شهادت چگونه قابل قیاس می باشد ؟
احتمالاتی در تفسیراین روایت مطرح شده است ولی شاهد ما این احتمال است:
سمبل سازی برای تشکیل پایگاه و مراکز تجمع :
از اخبار واحادیث برمی آید که ائمه اطهاردوست می داشتند شیعیان با هم باشند گرد هم آمده وبا هم مذاکره کنند وبرای حفظ کیان تشیع ونشرمعارف و گسترش مکتب فعالیتهای اجتماعی داشته باشند .
مثلا حضرت زینب درکنارقتلگاه شهدا کربلا امام سجاد (ع) را که منقلب وناراحت شده دلداری می دهد ومی گوید: فرزند برادرم ازاینکه وضع بدنهای این شهدا را وآثارآنها را این گونه می بینی ناراحت نباش در سرزمین کربلا برای قبر پدرت سید الشهدا علامت ومرکزی بوجود می آید که آثاران هرگز محو نمی شود بلکه با مرور ایام آثارآن زنده تر وپایدارتر می شود .
لذا امام هادی (ع) با همسان سازی زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام با زیارت امام حسین (ع) قصد تحریک وتشویق برای معرفی اهل بیت ونشر معارف خاندان پیامبر(ص) وایجاد مرکز تبلیغ وارشاد ومبارزه وسازندگی جدید داشته اند .ونیز باتوجه به شرایط آن روز وفرد زائر ،حضرت خواسته اند ضمن توجه دادن به شخصیت وجایگاه حضرت عبدالعظیم (ع) عقیده راوی را به ایشان تقوت کند وبه این وسیله قبر و زیارت حضرت عبدالعظیم را عظمت بخشد ودر کنار مشکلات زیارت امام حسین (ع) دران روزها_ بویژه با حکومت حاکم جنایتکار متوکل عباسی _توجه وزیارت وتجمع وتبلیغ معارف شیعه در نقطه ای دیگررا تقویت نماید .
با توجه به تاریخچه وموارد فوق روشن می شود امروزه سنت پیاده روی برای زیارت امام حسین علیه السلام در روزاربعین گاهی با مخاطرات وممنوعیتهایی از قبیل شیوع ویروس کرونا ومشکلات تردد وقوانین و محدودیتهای مالی وجمعیتی روبروست لذا عاشقان دلسوخته به فکر فرونشاندن عطش محبت خود به امام حسین علیه السلام برآمده اند وباشنیدن عظمت وشخصیت حضرت عبدالعظیم علیه السلام وحدیث همسان بودن زیارت ایشان باامام حسین علیه السلام وشنیدن فرمایش رهبرمعظم انقلاب اسلامی ایت الله العظمی خامنه ای که« ری قبله طهران است » پیاره روی خود را از میدانی به نام امام حسین علیه السلام به سوی زیارت جایگزین یعنی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) قراردهند .بدیهی است این عمل چون مصداقی ازکلی زیارت وحدیث زیارت همسان وتجلیل از امام زادگان است بدعت محسوب نمی گردد کمااینکه در صورت رفع موانع وفراهم شدن فرصتها، ارزش وعظمت زیارت ضریح امام حسین علیه السلام ازنزدیک وهمراه پیاده روی نجف به کربلا به قوت واصالت خود باقی است یعنی پس از رفع شدن موانع بایستی هیمنه وشکوه پیاده روی اربعین در مسیر کربلا حفظ گردد .خداوند رزق وروزی همه ما بگرداند اشاالله ..
منابع :
کامل الزیارات -ابن قولویه
میزان الحکمه -محمدی ری شهری
فرهنگ عاشورا -جواد محدثی
زندگینامه حضرت عبدالعظیم (ع)-صادقی اردستان
