۳۰۳۶

مَن لَم يَغضَب فِي الجَفوَةِ

۱۵۱۹۵.الإمامُ الكاظمُ عليه السلام :مَن لَم يَغضَبْ في الجَفوَةِ. لَم يَشكُرْ فِي النِّعمَةِ.^۱

۱۵۱۹۶.عنه عليه السلام :مَن لَم يَجِدْ لِلإساءَةِ مَضَضا لم يَكُن لِلإحسانِ عِندَهُ مَوقِعٌ^۲.^۳

(انظر) الفضيلة : باب ۳۱۶۲. التعصّب : باب ۲۷۰۰.

۳۰۳۶

كسى كه از بد رفتارى نسبت به خود به خشم نيايد

۱۵۱۹۵.امام كاظم عليه السلام :كسى كه از بدى ديدن به خشم نيايد، از خوبى ديدن سپاس نگزارد.

۱۵۱۹۶.امام كاظم عليه السلام :كسى كه هرگاه به او بدى شود،ناراحتى در خود نيابد، خوبى كردن به او نيز در نظرش ارزشى ندارد.^۴

1.بحار الأنوار : ۷۳/۲۶۴/۱۰.

2.بحار الأنوار : ۷۴/۱۹۸/۳۴.

3.قال أبو حامد : الناس في هذه القوَّة [ يعني قوَّة الغضب ]على درجات ثلاث في أوَّل الفِطرة : من التفريط و الإفراط و الاعتدال. أمّا التفريط فبِفَقد هذه القوَّة أو ضَعفها و ذلك مذموم. و هو الذي يقال فيه : إنّه لا حَميَّة له ؛ و لذلك قيل : مَن استُغضِب فلم يَغضَب فهو حمار ! فمن فقد قوَّة الحميَّة و الغضب أصلاً فهو ناقص جدّا. و قد وصف اللّه الصَّحابة بالشدَّة و الحميَّة فقال : «أشِدّاءُ على الكُفّارِ» الفتح : ۲۹. و قال تعالى: «يا أيّها النبيُّ جاهِدِ الكُفّارَ و المنافقينَ و اغلُظْ عليهم» التوبة : ۷۳. و إنّما الغِلظة و الشدّة من آثار القوَّة الحميَّة و هو الغضب. و أمّا الإفراط فهو أن تغلب هذه الصفة حتّى تخرج من سياسة العقل و الدِّين و طاعتهما... و إنّما المحمود غضب يَنتظرُ إشارةَ العقل و الدِّين.فينبعث حيث تجب الحميّة و ينطفي حيث يَحسُن الحلم. و حفظه على حدِّ الاعتدال.... المحجّة البيضاء : ۵/۲۹۶ ـ ۲۹۹.

4.ابو حامد غزالى مى نويسد : اين نيرو ـ يعنى نيروى خشم ـ در مرحله اول و ابتدايى به سه گونه در مردم ظهور مى كند : تفريط و افراط و اعتدال. تفريط، عبارت است از فقدان اين نيرو يا ضعف آن. و اين خصلتى نكوهيده است و به چنين كسى مى گويند: شخص بى حميت. از همين رو گفته شده است : كسى كه موجبات خشم او فراهم آيد و با اين حال خشمگين نشود، خر است! بنا بر اين، كسى كه نيروى غيرت و خشم را بكلّى فاقد باشد، شخصى است بسيار ناقص. خداوند صحابه را به داشتن خشم و خشونت توصيف كرده و فرموده است : «با كافران سختگير و خشنند». فرموده است : «اى پيامبر! با كافران و منافقان جهاد كن و بر آنان سخت گير». سختگيرى و خشونت از آثار نيروى غيرت و خشم است. افراط آن است كه اين صفت بر وجود شخص چيره گردد، تا جايى كه از قلمرو حاكميت عقل و دين و فرمانبردارى آنها خارج شود.... خشم پسنديده آن خشمى است كه منتظر اشاره عقل و دين باشد و هر جا كه غيرت اقتضا كند، بر انگيخته شود و هر جا بردبارى پسنديده باشد آرام گيرد و نيروى خشم خود را در حدّ اعتدال نگه دارد....