همه آنها از قريش اند». يا «كلّهم من بنى هاشم ؛۱ همه آنها از بنى هاشم اند».
اين صحنه نشان مى‏دهد كه فضاى سياسى براى اعلان رهبران آينده جهان اسلام. مناسب نبوده است. چنان كه جمله (وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ؛۲ خداوند. تو را از آسيب مردمان حفظ مى‏كند) در جريان غدير. اشاره به همين واقعيت است. البتّه بعد از غدير نيز هنگامى كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله در بيمارىِ منجر به وفاتش مى‏خواهد به صورت مكتوب. مشكل رهبرى آينده جهان اسلام را حل كند. با كارشكنى و همهمه و غوغا رو به رو مى‏شود و در نتيجه. تصريح به اين امر. ميسّر نمى‏گردد.۳

۴. مقصود از «دوازده خليفه»

تأمّل در واژه‏هاى «خليفه».۴ «امام».۵ «وصى».۶ «امير»۷ و الفاظ مشابه آنها كه در گزارش‏هاى مختلف حديث جابر آمده و نيز موقعيت خانوادگى و عدد كسانى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آنان را به عنوان جانشينان خود معرّفى مى‏كند و مهم‏تر از همه. تأكيد ايشان بر اين كه قوام دين و عزّت اسلام و صلاح امّت تا قيامت در گرو خلافت آنهاست. به روشنى نشان مى‏دهند كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در اين پيام مهم. در صدد ارائه مشخّصات افرادى بوده كه پس از او شايستگى علمى. عملى. سياسى و مديريتى لازم را براى رهبرى جامعه اسلامى دارند ؛ كسانى كه از هر جهت مى‏توانند خليفه خدا و خليفه پيامبر خدا


1.ينابيع المودّة : ج‏۲ ص‏۳۱۶ ح‏۹۰۸.

2.مائده : آيه ۶۷.

3.ر. ك : صحيح البخارى : ج ۱ ص‏۵۴ ح‏۱۱۴ و ج ۴ ص ۱۶۱۲ ح ۴۱۶۸ و ج ۸ ص ۲۶۸۰ ح ۶۹۳۳. مسند ابن حنبل : ج ۱ ص ۶۹۵ ح ۲۹۹۲. الطبقات الكبرى : ج ۲ ص ۲۴۴.

4.ر.ك : دانش‏نامه قرآن و حديث : ج ۹ ص ۳۱۱ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده خليفه»).

5.ر.ك : همان : ص ۳۱۹ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده امام»).

6.ر.ك : همان: ص ۳۲۳ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده وصى»).

7.ر.ك : همان: ص ۳۱۹ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده امير»).