شرح‏

در اين حديث، عُجب. يكى از خطرناك‏ترين بيمارى‏هاى اخلاقى معرّفى شده كه موجب هلاكت و نابودى معنوى انسان مى‏گردد. نكات قابل توجّه در تبيين اين حكمت. عبارت است از :
۱. عُجب به معناى خودبينى، در مقابل خدابينى است. به سخن ديگر. گاه. انسان بر اين باور است كه هر چه دارد، از خداوند سبحان است.۱ از اين رو، همه كمالات خود را از خدا مى‏داند. چنين انسانى. خدابين است و گرفتار خودبينى و خودپسندى نيست ؛ ولى گاه. خدا را فراموش مى‏كند و تمام داشته‏هايش را از خود مى‏داند و خود را مستقل و همه‏كاره مى‏پندارد. در اين صورت، او دچار بيمارى خودبينى است. بر اين اساس. خودبينى در واقع. نوعى گمان باطل نسبت به خويش است.
۲. خودبينى. آفتى است كه همه ارزش‏هاى اخلاقى و عملى را به ضدّ ارزش، تبديل مى‏نمايد. از اين رو. امير مؤمنان عليه السلام در عهدنامه مالك اشتر، اين خصلت را مناسب‏ترين فرصت شيطان براى بر باد دادن نيكىِ نيكوكاران معرّفى نموده است..۲
در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام آمده كه شيطان به سپاهيانش مى‏گويد : «اگر در سه كار بر فرزند آدم چيره آيم. ديگر باكى ندارم كه چه كار [نيكى‏] مى‏كند ؛ زيرا آن كار. از او پذيرفته نمى‏شود : هر گاه عملش را زياد شمرد. و گناهانش را از ياد ببرد. و عُجب (خودبينى) به او راه يابد».۳
۳. بيمارى خودبينى، منشأ همه بيمارى‏هاى اخلاقى و ريشه همه گرفتارى‏هاى فردى و اجتماعى است. امام خمينى رحمه اللَّه عليه خطاب به فرزندش. در اين باره مى‏فرمايد :
فرزندم! از خودخواهى و خودبينى به در آى كه اين، ارث شيطان است. كه به


1.(وَ مَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ) (نحل : آيه ۵۳).

2.ر. ك : ميزان الحكمة: ج ۷ ص ۴۶ ح ۱۲۹۲۱.

3.ر. ك : ميزان الحكمة : ج ۷ ص ۵۵ ح ۱۱۹۷۶.