شرح
در اين حديث، عُجب. يكى از خطرناكترين بيمارىهاى اخلاقى معرّفى شده كه موجب هلاكت و نابودى معنوى انسان مىگردد. نكات قابل توجّه در تبيين اين حكمت. عبارت است از :
۱. عُجب به معناى خودبينى، در مقابل خدابينى است. به سخن ديگر. گاه. انسان بر اين باور است كه هر چه دارد، از خداوند سبحان است.۱ از اين رو، همه كمالات خود را از خدا مىداند. چنين انسانى. خدابين است و گرفتار خودبينى و خودپسندى نيست ؛ ولى گاه. خدا را فراموش مىكند و تمام داشتههايش را از خود مىداند و خود را مستقل و همهكاره مىپندارد. در اين صورت، او دچار بيمارى خودبينى است. بر اين اساس. خودبينى در واقع. نوعى گمان باطل نسبت به خويش است.
۲. خودبينى. آفتى است كه همه ارزشهاى اخلاقى و عملى را به ضدّ ارزش، تبديل مىنمايد. از اين رو. امير مؤمنان عليه السلام در عهدنامه مالك اشتر، اين خصلت را مناسبترين فرصت شيطان براى بر باد دادن نيكىِ نيكوكاران معرّفى نموده است..۲
در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام آمده كه شيطان به سپاهيانش مىگويد : «اگر در سه كار بر فرزند آدم چيره آيم. ديگر باكى ندارم كه چه كار [نيكى] مىكند ؛ زيرا آن كار. از او پذيرفته نمىشود : هر گاه عملش را زياد شمرد. و گناهانش را از ياد ببرد. و عُجب (خودبينى) به او راه يابد».۳
۳. بيمارى خودبينى، منشأ همه بيمارىهاى اخلاقى و ريشه همه گرفتارىهاى فردى و اجتماعى است. امام خمينى رحمه اللَّه عليه خطاب به فرزندش. در اين باره مىفرمايد :
فرزندم! از خودخواهى و خودبينى به در آى كه اين، ارث شيطان است. كه به
1.(وَ مَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ) (نحل : آيه ۵۳).
2.ر. ك : ميزان الحكمة: ج ۷ ص ۴۶ ح ۱۲۹۲۱.
3.ر. ك : ميزان الحكمة : ج ۷ ص ۵۵ ح ۱۱۹۷۶.