تحقیق فوق در کلاس طب سنتی -اسلامی دکتر احمد علی آقا رفیعی نوشته شده است.
- مقدمه
گیاه کاسنی که در فارسی هند بید و هندباج* نیز گفته می شود و در زبان عربی هندباء و در زبان انگلیسی chicory نامیده می شود، دارای خواص فراوان طبی و درمانی است و در سودمندی و ارزش این گیاه، همین بس که حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می فرمایند: «هندباء برای هر دردی شفاست»
بنابراین با توجه به ارزش بسیار والای این گیاه درمانی، جای دارد؛ مسئولین دلسوز جامعه اسلامی و تمام علاقمندان به سلامت جامعه، برای تولید و عرضه این گیاه با ارزش خصوصا بصورت سبز و تازه بعنوان یک سبزی خوردن، تلاش و جدیت و برنامه ریزی و حتی فرهنگ سازی نمایند، تا با دسترسی آسان و ترغیب در مصرف آن جامعه اسلامی و ایرانی به سلامت جسمی و سعادت اخروی نائل آید.
به امید آنروزی که مسئولین مؤمن و دلسوز با برنامه ریزی صحیح در جهت نشر و فرهنگ سازی طب اسلامی و ایرانی، این طب را که به مراتب کارآمدی بیشتری نسبت به طب وارداتی دارد، جایگزین پزشکی نوئین وارداتی نمایند.
-خواص درمانی کاسنی
-الف: روایات
حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می فرمایند:
1«بر شما باد خوردن سبزی کاسنی که مال و فرزند را زیاد می نماید و هرکس دوست دارد ثروت و اولادش زیاد شود، به خوردن کاسنی ادامه دهد»و 2نیز فرمودند:
«هندباء برای هر دردی شفاست، هیچ دردی در درون انسان نمی باشد، مگر اینکه با هندباء از بین می رود»سیاری در روایت مرفوعه خود گوید امام علیه السلام فرمود3:« بر تو باد کاسنی که آب نطفه را زیاد می کند و کودک را زیبا می نماید و چون گرم است، بیشتر پسر را سبب می شود»4و نیز آن حضرت فرمودند: «چهار چیز طبیعت را معتدل می نماید: انار سوریه ای و خرمای پخته شده و بنفسج و کاسنی»5
پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: «هرکسی کاسنی بخورد و بخوابد جادو و زهر به وی اثر نمی کند و هم جنبنده ای از خزندگان حتی مارو عقرب به نزدیک وی تا صبح نمی آید»6 و نیز آنحضرت فرمودند: «کاسنی سید سبزیهاست»7
تمار گوید شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود :«هرکس کاسنی بخورد کارش آسان می گردد، گفتم کثافات حیوانات را زیر آن می ریزند، فرمود: چیزی از آن به کاسنی نمی رسد»8
شعیب عقرقوقی از ابی بصیر از امام صادق علیه السلام که فرمود:
«هرکس وقت خواب هفت برگ کاسنی در شکم او باشد، در آن شب از قولنج در امان است»9
محمدبن ابی بصیر از پدرش نقل می کندکه به امام علیه السلام از هیجان سرم و دندانم و ضربان چشمم شکایت کردم تا اینکه صورتم ورم پیدا کرده بود، فرمود:
«برتو باد این کاسنی و بر روی فشرده آب آن شکر طبرزد بریز و زیاد از آن بخور که ساکت می کند و ضررش را دفع می نماید» می گوید به منزل برگشتم و در همان شب پیش از خواب معالجه نمودم و از آن نوشیدم و خوابیدم، صبح بیدار شدم و دیدم خوب شده ام10
امام رضا علیه السلام؛ روزی یکی از خدمتکاران خود را که تب و سردرد داشت خواست، به وی فرمود:«کاسنی را بکوب و کاغذی بگذار و روغن بنفسج (بنفشه) بر آن بریز و بر سر بگذار که تب و سردرد را از بین می برد»11
یکی از صالحین گوید در بعضی از وقتها بیدار شدن به نماز شب برایم مشکل می شد و این مرا غمگین می نمود، شبی امام زمان «عج» را درخواب دیدم به من فرمود کاسنی بخور که بیدار شدن برایت آسان گردد، آب آن را نوشیدم و بیدار شدن برایم آسان گشت12
-ب: خواص درمانی
درکتاب بهداشت امامت خواص کاسنی را چنین بیان می نماید: کاسنی طبیعتش سرد و مرطوب و تقویت کننده، اشتها آور، مقوی معده، ملیّن، مدّر می باشد و بر روی دستگاه تنفسی نیز، مفید و مؤثر است. «کاسنی وحشی» مسهل و تب بر بوده و خون را تسفیه می کند برگ کاسنی دارای مواد معدنی، پتاسیم، کلسیم، آهن و ویتامین های A،B، C می باشد.
تخم کاسنی جهت درمان سردرد، تنگی نفس، باز کردن کیسه صفرا، یرقان، تب های صفراوی و استسقاء سودمند است.
نسخه: آب برگ کاسنی را با سرکه و صندل، ضماد کرده، بر پیشانی و سر بمالید، تسکین سردرد می نماید.
نسخه: «روغن کاسنی را با روغن بادام و روغن زیتون مخلوط کرده برای دردهای رماتیسمی و نقرسی مورد استفاده قراردهید، سودمند است».
نسخه: برگ و ریشه کاسنی را به مقدار 30گرم در یک لیتر آب جوشانده بگذارید خوب دم بکشد هر روز صبح ناشتا یک لیوان مصرف نمایید مفید است 13
و در کتاب «کلید ورود به طب قدیم» در مورد کاسنی چنین بیان می نماید:
کاسنی: در باز کردن انسداد های کبد از کاهو قوی تر است، هرچه تلخ تر باشد سودمندتر است. انسدادهای درونی و رگها را باز می کند. ضمادش در بیماری نقرس مفید است. شیره کاسنی بیابانی سفیدی چشم را می زداید. برای مداوای معده که سوء مزاج گرم داشته باشد دوای بسیارخوبی است14
و در کتاب (خواص میوه ها و خوراکی ها، درمان با داروهای گیاهی، پزشک خانواده) گوید: مصریان باستان از ریشه کاسنی غذاهای خوشمزه می پختند و در رم باستان، پرخورهای رومی ریشه آن را با اشتهای زیاد می خوردند. فرانسویان کاسنی را برای خنثی کردن اثرات تحریک آور قهوه می خوردند. از این گیاه داروهای مسکن ساخته می شود که برای سل ریوی نافع است. کاسنی، خون را تصفیه می کند و اثرات سودبخشی روی کبد و کیسه و طحال می گذارد. برای جلوگیری از ناراحتی های معده و تقویت مزاج، از کاسنی، شیرینی تهیه می کنند بدین معنی که هم وزن شیره کاسنی، شکر ریخته مخلوط مزبور را می جوشانند، تا قوام بیابد سپس آن را مصرف می کنند.
دم کرده کاسنی برای رفع یبوست و طراوت چهره مفید است. در مورد یبوست باید دم کرده برگ و ریشه کاسنی به مقدار دو فنجان در هنگام صبح مصرف شود.15
و در کتاب دورنمائی از طب اسلامی در مورد خواص کاسنی آمده است:
ریشه کاسنی مانند برگه هایش دارای یک ماده خیلی تلخ کلروفیل، یک ماده قندی، آلبومین، املاح و نِیترات و پتاس می باشد.
کاسنی وحشی دارای خواص مسهل، تقویت کننده، تب بر و بطور ملایم خون را تصفیه می کند و به شکل شربت به بچه ها می دهند.
برای تهیه شربت آن شیره کاسنی را با هم وزن آن شکر مخلوط کرده و می جوشانند تا سفت شده شربت شود.
کاسنی ضد یبوست است و برای رفع یبوست دم کرده برگ و ریشه آن به مقدار دو فنجان هر روز صبح ناشتا باید مصرف شود که 30 گرم برگ و ریشه کاسنی خشک در یک لیتر آب جوش گردد.
کاسنی تقویت کننده، اشتها آور، مقوی معده، ملین، مدرّ بوده و جوشانده اش را در کشور هلند به گاوهایی که وضع حمل دارند برای سهولت زایمان می دهند.
و نیز تب بر، تصفیه کننده خون و تقویت کننده دستگاه گوارش است.
کاسنی خنک کننده بوده، معده را تقویت کرده و ترشح آن را زیاد می کند و از مقدار قند در مبتلایان به بیماری قند می کاهد، دم کرده کاسنی وحشی (10گرم درصد گرم آب) کبد و کلیه را تحریک و فعال می سازد.
قسمت مورد استفاده کاسنی برگ تازه و ریشه خشک شده آن است، ریشه کاسنی شامل موسیلاژ، اینولین، قندهای مختلف (گلوکز، لولز، و ساکارز) مقدار کمی تانن، اسانس، یک ماده رزینی، شیکورین و نیترات پتاسیم می باشد، مطبوخ کاسنی محلل بلغم معده و رافع صفرای زیادی بوده، برای کبد و طحال و کلیه مفید است از کاسنی داروی مسکن جهت سل ریوی درست می کنند.
کاسنی برای معده سازگار است و چون با سرکه خورده شود بعد از فصد و حجامت بسیار سودمند و سدّه های کبد را باز می کند و مجاری کلیه را پاک و تمیز می سازد.
طرحشقون (کاسنی بیابانی) از کاسنی قویتر است16
محقق:منصور احمدیار.
